روایت یک ماکت

آموزش شیردهی نوزادان در یکی از بخش‌های برنامه‌‌ی مشاوره‌ی شبکه‌ی آموزش در اوایل آذر واکنش‌های بسیار و متفاوتی را برانگیخت. در این برنامه دکتر محمود راوری، عضو کمیته‌ی کشوری شیر مادر، بعد از توضیحات دقیق و مفصل درباره‌ی چگونگیِ بغل کردنِ نوزاد هنگام شیر دادن، نحوه‌ی درست نگاه داشتن و گرفتن پستان توسط نوزاد را با ماکتی به بینندگان نشان داد. بعد از اتمام برنامه تصویرهای این برنامه در شبکه‌های مجازی به‌سرعت به اشتراک گذاشته شد و به‌دنبال آن بساط شوخی و تمسخر و اعتراض به راه افتاد.

همه‌ی اینها در حالی اتفاق افتاد که روش غلطِ شیردهی مادران جوان علت بیش از ۹۴ درصد محرومیت نوزادان از شیر مادر است. این روش‌های غلط را مادران از نسل‌های قبلی یاد گرفته‌اند و با همین شیوه است که بسیاری از نوزادان از شیر خوردن امتناع می‌کنند.

برنامه‌ی مشاور یکی از برنامه‌های شبکه‌ی آموزش است. برنامه‌سازان این شبکه انتظار این حجم بازخورد را نداشتند و غافلگیر شدند. مجید قره‌گوزلو می‌گوید: «به نظرمان این طبیعی می‌آمد که به هر نحوی که شده چنین آموزشی در این شبکه به مادران جوان داده شود، اما تصور نمی‌کردیم که بعضی‌ها بخواهند سوءاستفاده کنند و ماجرا را طور دیگری بازنمایی کنند. رئیس شبکه‌ی آموزش پزشک است و پخش چنین برنامه‌ای موردتأیید ایشان هم بود.»

قره‌گوزلو درباره‌ی واکنش‌ها می‌گوید: «به نظرم کار دکتر راوری شجاعانه بود. در برنامه‌های شبکه‌ی آموزش دقیقاً به‌علت آموزشی بودن، برخی از مباحثی آموزش داده می‌شود که نمی‌شود در شبکه‌های دیگر مطرح کرد، مثلاً در برنامه‌ی مشق عشق هم ما درباره‌ی بی‌وفایی و خیانت، مشاوره‌ی آموزشی و روانشناسی داده‌ایم.» دکتر محمود راوری، پزشکی که اقدام به چنین آموزشی کرده، عضو کمیته‌ی کشوری شیر مادر است. مطب او در شهر ساوه است و صبح‌های یکشنبه برای این برنامه راهی تهران می‌شود. دکتر راوری چندان به واکنش‌ها اهمیت نمی‌دهد و معتقد است که پزشکان تنها باید وظیفه‌ی خودشان را انجام بدهند و نگران حواشی نباشند: «متأسفانه بیش از ۹۴ درصد از ناکامی مادران برای شیردهی به نوزادانشان به دلیل بد گرفتن و کامل نگرفتن پستان است. اکثر نوزادان فقط نوکِ پستان را می‌گیرند، این باعث می‌شود که در نحوه‌ی شیردهی اختلال به وجود بیاید، هم برای مادر و هم برای نوزاد. در نتیجه تولید شیر مادر متوقف شود. چراکه پستان مادر تخلیه نمی‌شود. صحیح نشستن مادر و از همه مهم‌تر صحیح گرفتن پستان باعث می‌شود که بخش وسیعی از هاله‌ی پستان در دهان شیرخوار قرار بگیرد. با توجه به اینکه شاید مراکز بهداشتی و درمانی به این خوبی نمی‌توانستند این آموزش را ارائه کنند، برای پیشگیری از مشکلات، نیاز به این آموزش احساس شد.»

دکتر راوری از بازتاب‌های برنامه هم راضی است: «مادران جوانی با من تماس گرفتند و خیلی تشکر کردند. یکی می‌گفت بچه‌اش زردی داشته و شیر نمی‌خورده و بدنش دچار کم‌آبی شده بود و وقتی برنامه را دیده، و به روش درست نوزادش را شیر داده، مشکل نوزاد رفع شده. مکیدن مؤثر باعث می‌شود از زخم پستان مادر جلوگیری شود. مکیدن غلط باعث سوزش سر پستان، تخلیه نشدن شیر از پستان، التهاب سینه، بسته شدن مجاری سینه و بالأخره تب و لرز مادر می‌شود. بعد نوک پستان فرومی‌رود و در شیردهی اختلال به وجود می‌آید و مادر از شیر دادن امتناع می‌کند و نوزاد دچار کم‌آبی و بی‌قراری می‌شود.»

آنچه بیش از همه حساسیت‌ها را برانگیخت استفاده از ماکت برای شیر دادن بود. این در حالی است که در همه جای دنیا از همین ماکت برای آموزش استفاده می‌شود. در سایت یونیسف هم در بخش آموزش شیردهی از همین ماکت استفاده شده است.

قره‌گوزلو، تهیه‌کننده‌ی برنامه، به حساسیت‌های آموزش‌دهی توسط خانم‌ها اشاره می‌کند: «ما نمی‌توانستیم یک خانم مسلمان را بیاوریم تا با ماکت آموزش بدهد. چون تداعی معنا می‌شد و مطمئن باشید واکنش‌ها چند برابر بود و ممکن بود جلو پخش برنامه گرفته شود.»

این‌طور که برنامه‌سازان مشاور می‌گویند در خود صداوسیما هیچ اعتراضی به این برنامه نشده و هیچ توبیخی در کار نبوده است. ظاهراً حتی اجازه داده بودند که در جلسه‌ی بعد هم این برنامه تداوم داشته باشد؛ کاری که خود برنامه‌سازان و شخص دکتر راوری ترجیح دادند که مسأله‌سازی نشود.

از بهمن ماه امسال اولین دوره‌ی تربیت مشاور آموزش شیردهی به مادران برگزار می‌شود. افرادی از دانشگاه‌ها و برخی از استادان گروهی هفتادنفره تشکیل داده‌اند و قرار است این کار را به سرانجام برسانند. همه‌ی افراد کمیته‌ی آموزش شیردهی مرد هستند و تنها سه نفر خانم در این گروه حضور دارد. آموزش در این کمیته هم با ماکت و عروسک انجام می‌شود.

اما حرف و حدیث‌ها و اشتراک‌گذاری درباره‌ی این تصاویر همچنان ادامه دارد. یکی از کاربران که خودش این فیلم را به اشتراک گذاشته نوشته است: «اصلاً دیگه شیر دادن هم آموزش می‌خواد؟ بچه به‌طور غریزی پستان مادر رو می‌شناسه و شیرش رو میخوره. نیازم نیست کسی به او یا مادرش آموزش بده. حالا آموزش هم که بخواد اون دختر به مادرش، به خواهرش، به خاله‌ش، به مادربزرگش، به زن همسایه، به مرکز بهداشت محل رجوع می‌کنه تا بهش یاد بدن؛ نه اینکه یه مرد بیاد آموزش بده…»

«واقعاً شرم‌آوره. نمی‌دونم چطور باید جلو این کارها رو گرفت. خدا به داد ما برسه.»

با این همه، مطالعات همه‌جانبه در ایران از ضرورت این آموزش به شکل گسترده خبر می‌دهد. یکی از این مطالعات نیمه‌تجربی روی دو گروه هفتادوچهارنفری از مادران باردار انجام شده است که در معرض زایمان زودرس بوده‌اند. در گروه هدف، آموزش‌ها قبل از زایمان شروع شد ولی گروه شاهد تنها از آموزش‌های معمول بیمارستان بهره‌مند شدند و سپس گروه‌ها تا چهار ماه پس از زایمان پیگیری و مقایسه شدند.

یافته‌ها نشان می‌دهد که درصد تغذیه‌ی انحصاری با شیر مادر در دوماهگی در گروه شاهد ۴۵ درصد و در گروه هدف شصت درصد بوده است. در دوماهگی در وزن هزار تا ۱۴۴۹ گرم شاخص وزن و دور سر در گروه هدف بیشتر از گروه شاهد بود. در چهارماهگی در وزن بیشتر از ۲۵۰۰ گرم شاخص وزن و دور سر در گروه هدف بیشتر از گروه شاهد بود.

نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که آموزش‌های دوران بارداری، سیستم حمایتی و مشاوره‌ی قبل و بعد از زایمان در استفاده‌ی بیشتر از شیر مادر مؤثر است و نوزادان گروه هدف از شیر مادر بیشتر استفاده کردند.

با وجود چشم‌پوشی صداوسیما از واکنش‌های ایجادشده به این برنامه به نظر می‌رسد ساخت و تولید برنامه‌های آموزشی، که لازمه‌اش عبور از برخی از محدودیت‌ها است، دچار مشکلاتی شده باشد؛ مشکلاتی که چند‌ی بعد حدومرزهایش را می‌توان در آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌ها ردیابی کرد.