ساماندهی مشاغل دستفروشی: روز از نو روزی از نو؟
پیش از عید جنجالی به پا شد که دستفروشان، مغازه‌داران، شهرداری و نیروی انتظامی را درگیر کرد. بعد از تعطیلات نوروز قالیباف مسائل را حل‌شده اعلام کرد. اما در رسانه‌ها و نقل‌قول‌های مسئولان همچنان شاهد همان رویکردهایی هستیم که هدفی جز حذف دستفروشان از سطح شهر ندارند.
با گذشتِ بحرانی که در روزهای پایانی سال ۹۴، دستفروشان و مغازه‌داران و شهرداری و نیروی انتظامی را درگیرِ خود کرد، بار دیگر با آغاز سال جدید شاهد بروز همان گفتارها و رویکردهایی هستیم که هدفی جز حذف دستفروشان بساط‌گستر از سطح شهر ندارند. گفتارها و رویکردهایی که نه فقط غیرقانونی و ناعادلانه هستند، بلکه به محک تجربه ثابت شده که مشکلات هیچ‌یک از طرفین ماجرا را نیز حل نمی‌کنند و فقط بر تنش‌ها می‌افزایند و شکاف‌های اجتماعی را گسترده‌تر از پیش می‌سازند.
همه مسائل حل شد!
با فرا رسیدنِ روزهای پایانی سال، تنش‌هایی که به دلیل سیاست‌های نادرست شهرداری در مقابله با دستفروشان به ایجاد بحران‌های گهگاهی انجامیده بود بناگاه شکلی گسترده یافت: عده‌ای از کسبه خیابان‌های جمهوری، ولیعصر و چهارراه امیراکرم، با بستن خیابان و پایین کشیدن کرکره‌هایشان نسبت به حضور دستفروشان در خیابان، اعتراض کردند و برخی از مغازه‌داران تجریش نیز با نشستن بر کف خیابان، نارضایتیِ خود را از وضعیت ابراز داشتند. شهربان‌هایی که برای جمع‌آوری دستفروشان به محل آمده بودند، سریعاً محل را تخلیه کردند تا حلّ بحران را به نیروهای انتظامی بسپارند. نیروی انتظامی هر آنچه در توان داشت انجام داد تا بلکه میان مغازه‌داران و دستفروشانی که هر دو به درآمد شب عیدشان دلخوش بودند آشتی برقرار شود. مکان‌هایی برای فعالیت «مجاز» دستفروشی تعیین شد و شهرداری نیز بَنِرهای تبلیغاتیِ خود مبنی بر ممنوعیت دستفروشی را با بنرهای دیگری که از «ساماندهی موقت دستفروشان» حکایت داشت عوض کرد. همین‌ها شد که محمدباقر قالیباف شهردار تهران، در اولین سخنان خود بعد از تعطیلات عید در مورد مسئله دستفروشی گفت: «همه این مسائل حل شد»۱!
اما گویا به رغم گفته شهردار تهران هنوز همه مسائل که جای خود دارد، هیچ مسئله‌ای حل نشده است و موضوع ساماندهیِ مشاغل دستفروشی، هم در اظهارنظر مسئولان و هم در گزارش‌ها و مقاله‌های سایت‌های خبری ادامه دارد.
با فرا رسیدنِ روزهای پایانی سال، تنش‌هایی که به دلیل سیاست‌های نادرست شهرداری در مقابله با دستفروشان به ایجاد بحران‌های گهگاهی انجامیده بود بناگاه شکلی گسترده یافت: عده‌ای از کسبه خیابان‌های جمهوری، ولیعصر و چهارراه امیراکرم، با بستن خیابان و پایین کشیدن کرکره‌هایشان نسبت به حضور دستفروشان در خیابان، اعتراض کردند.اولین فردی که با اظهارنظر خود نشان داد که بی‌سامانیِ دستفروشان هنوز به عنوان مسئله به قوت خود باقی است و هیچ مسئله‌ای حل نشده است، ابوالقاسم چیذری مدیرعامل شرکت شهربانی تهران بود. وی در مصاحبه‌ای با روزنامه شهروند درباره حضور دستفروشان در خیابان‌ها در روزهای منتهی به عید با تکرار همان حرف‌های سابقش گفت: «بررسی‌های ما از درآمد این افراد در شب عید به‌ویژه در منطقه و محدوده ۱۵ خرداد، روزی ۳۰ میلیون تومان بود. البته در همین ارتباط ۱۵ نفر شناسایی و تحویل مراجع قضائی داده‌شدند. […] در هر منطقه تهران حدود ۵ تا ۱۵ نفر اقدام به «خیابان‌فروشی» برای دستفروشی و بساط‌گستری می‌کنند[…] بیشتر از همه هم در این بساط‌ها لباس فروخته می‌شود. لباس‌هایی با مارک‌های تقلبی و چینی۲.» گفته‌هایی که نه فقط نشان از آن دارد که برخلاف گفته شهردار هیچ مسئله‌ای حل نشده است، بلکه و مهم‌تر از آن حکایت از این دارد که برای شهربانان، ساماندهی مترادف بگیر و ببند است و بس.
در پیروی از همین منطق، لاله افتخاری نماینده تهران در مجلس در روز ۲۸ فروردین ماه در مصاحبه‌ای با ستاد خبری «شهربان شهر من» گفت: «باید با مافیای دستفروشی و خیابان‌فروش‌ها نیز برخورد قاطع و قانونی صورت گیرد۳.» البته وی همزمان با تشکر از عملکرد شایسته معبربان‌ها، یادآور شد که «بهتر است شهرداری برای رفع این معضل، مکان‌هایی را برای حضور این افراد اختصاص دهد تا با این کار هم افراد بتوانند مایحتاج خود را تأمین کنند و هم دستفروشان امکان گذراندن زندگی پیدا داشته باشند۴.» تشکر لاله افتخاری، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس از نیروهای معبربان در حالی صورت گرفت که چند روز پیش از آن، شورای شهر تهران در گزارشی، نیروهای معبربان شهرداری را در جریان حمله به کارواش دریا و مضروب و مجروح کردن کارمندان و تخریب آن مقصر شناخته بود۵. البته این تنها پرونده‌ای نبود که نیروهای معبربان در آن محکوم می‌شدند. قتل علی چراغی، دستفروشی که در تابستان دوسال پیش در شرق تهران رخ داد نیز از دیگر محکومیت‌های پر سر و صدایی بود که گویی عضو کمیسیون فرهنگی مجلس از آن بی خبر بوده و در ابراز تشکر از نیروهای سدمعبر آن را لحاظ نکرده‌است.۶.
از پراکنده‌گویی و اهانت به دستفروشان بپرهیزیم
بعد از مسئولان شهرداری و نمایندگان مجلس، نوبت به سایت جماران نیوز رسید که با انتشار گزارش و بازنشر مصاحبه ابوالقاسم چیذری به جمع کسانی پیوست که نشان دادند که «ماجرای» دستفروشی به رغم گفته‌های محمدباقرقالیباف پایان نیافته است. سایت جماران پیش‌تر با انتشار نتایج تحقیق گسترده انجمن یکشهر در مورد دستفروشان۷ نشان داده بود که برخورد علمی و راهکارهای عملی در این زمینه را مد نظر قرار داده است. این سایت همچنین با انتشار مقالاتی دیگر در این زمینه تلاش روشنی کرده بود که دستفروشی را در چارچوب کلان اقتصاد شهر۸ مورد بررسی قرار دهد و از برخورد یکسویه بپرهیزد۹.
تشکر لاله افتخاری، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس از نیروهای معبربان در حالی صورت گرفت که چند روز پیش از آن، شورای شهر تهران در گزارشی، نیروهای معبربان شهرداری را در جریان حمله به کارواش دریا و مضروب و مجروح کردن کارمندان و تخریب آن مقصر شناخته بود.با اینهمه در کنار این مقالات، به نوشته‌های دیگری برمی‌خوریم که نه فقط از آن نگاه علمی اثری در آن‌ها مشاهده نمی‌شود، بلکه از منظر اخلاقی نیز پرسش‌برانگیز هستند. سایت جماران در گزارشی با عنوانِ «دستفروشانی که بوی مواد می‌دهند» و با ادبیاتی دور از تصور می‌نویسد: «کافیست یک بار با دقت به عده‌ای که دستفروشی می‌کنند نگاه کنید، آن‌هایی که با پرخاش نسبت به مسافران مترو از آن‌ها راه می‌خواهند و برخلاف دیگر دستفروشان علاقه‌ای به مشتری مداری و رعایت حقوق مسافران ندارد، آن‌هایی که برایشان فرقی نمی‌کند که مثلاً حتی عددی از آدامس‌های جعبه آدامسی که حمل می‌کند فروخته شود؛ می‌بینید که تجارت اصلی آن‌ها بسته‌های ریزی است که از جیب یا جاسازهای دیگر خارج می‌کنند[…] البته اگر اهل عمل باشید برای پیدا کردن این افراد که روی زمین به آن‌ها ساقی گفته می‌شود، کار سختی نخواهید داشت۱۰.»
اکنون با آغاز سال جدید، سایت جماران علاوه بر بازنشرِ صحبت‌های چیذری به انتشار مطلب دیگری پرداخته است با عنوانِ «احیای فرهنگ لات و لوتی در فضای مجازی.» در این نوشته از جمله می‌خوانیم: «لات و لوت‌های نسل جدید که به مدد شبکه‌های اجتماعی، فعالیت بیشتری پیدا کرده‌اند، اکنون مشاغل مختلفی را برای خود رقم زده‌اند. گروهی به دستفروشی‌های شبکه‌ای در معابر و میادین شهر می‌پردازند، گروهی دلالی و داد و ستدهای دسته‌چندمی انجام می‌دهند۱۱.» انتشار مقاله‌ای علمی که نشان می‌دهد حدود ۸۰٪ دستفروشان سرپرست خانوار هستند کجا و این صحبت‌های سرِدستی کجا؟ وقتی می‌نویسیم که «دلمان با دستفروش‌هاست»۱۲، باید جداً از انتشار این مطالب بپرهیزیم.
مدیریت بحران یا ساماندهی مشاغل دستفروشی
تمامی این اظهارنظرها نشان دهنده یک موضوع است و آن اینکه نه تنها به گفته شهردار تهران «موضوع» حل نشده است بلکه به محض گذشتنِ روزهای بحرانی بار دیگر نگاه‌های غیرکارشناسانه، غیر علمی و آکنده از پیشداوری درباره موضوعی که می‌تواند به بخشی از معضل بیکاری کشور پاسخ دهد بارِ دیگر دستِ بالا را پیدا می‌کنند. وضعیت به گونه‌ای است که گویا عده‌ای به عمد می‌خواهند دستفروشی را از یک «فرصت» به یک «تهدید» تبدیل کنند و آنوقت شاید به همین بهانه، مشاغلی که قوت لایموت چندین صد هزار شهروند را در کشور ما تأمین می‌کنند از صحنه شهرهای‌مان حذف کنند.
واقعیت جهانی، تجربه خودِ کشور و ماندگاری دستفروشان در شهرها اثبات می‌کند که به جای مدیریتِ هر از چندگاهی بحران‌هایی که هر ساله بر تعداد آن به نحو چشمگیری نیز اضافه می‌شود باید با ساماندهی درست و عادلانه این مشاغل، هم سهم این شهروندان را از مالکیت عمومیِ شهر به آن‌ها پرداخت کرد و هم به اقتصاد کشور یاری رسانید.
پانویس‌ها
۱- http://khabaronline.ir/detail/526651/society/urban
۲- http://khabarfarsi.com/ext/16264158
۳- http://shahrban.tehran.ir/default.aspx?tabid=147&ArticleId=626
۴- همان
۵- http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13950204000269
۶-http://wwwkhabar.ir/4730574/
۷- http://www.jamaran.ir/fa/n119309/
۸- http://www.jamaran.ir/fa/n123074/
۹- http://www.jamaran.ir/fa/n115520/
۱۰- http://www.jamaran.ir/fa/n98406/
۱۱- http://www.jamaran.ir/fa/n127538/
۱۲- http://www.jamaran.ir/fa/n128772/