بچه­‌مایه‌­دارهای اینستاگرام چه فرقی با اشراف اروپا در تابلوها دارند؟

مصرف متظاهرانه (conspicuous consumption)- نمایش ثروت به عنوان نمود قدرت اقتصادی- پدیده‌­ جدیدی نیست اما احتمالاً هیچ­گاه به آسانی امروز نبوده است. رسانه‌­های اجتماعی با ایجاد چهارچوبی برای فردگرایی رقابت­جویانه و آنتروپرونرشیپ (کارآفرینی یا کاسب­کاری. م) که در آن تجربه‌­ ثروت باید ثبت و به صورت آنلاین به اشتراک گذاشته شود، به عادی‌­سازی مصرف متظاهرانه یاری رسانده­‌اند. غریزه‌­ به اشتراک گذاشتن آنلاین این مصرف با فرندها و فالوئرها، مثل لذت بردن از حال خوش یک خرید عالی است.

در خط­ مقدم این نمایش ثروت، یک طبقه‌­ جدید حضور دارد -پسران و دختران «۱ درصدی» که دست‌ به‌ ­کار به نمایش گذاشتن ثروت‌­ والدین­شان در اینستاگرام و اسنپ­چت شده‌­اند. عکس­‌های آن­ها سپس به واسطه وبلاگ­‌های معروف مثل «بچه مایه‌­دارهای اینستاگرام»¹ و «اسنپچت‌های مدارس خصوصی»² برداشته می‌­شوند و توجه همگان را جلب می‌­کنند.

در سال ۲۰۱۲ مجموعه‌­ای از گزارش‌­­های رسانه‌­ای حکایت از افراطی‌­ترین فضل‌­فروشی­‌ها به واسطه ثروت- همراه با خشم و حسادت- می‌­کرد و در سال‌­های بعد، پیوند میان مصرف متظاهرانه و رسانه‌­های اجتماعی به بار نشست و حتی نسخه­‌های منطقه‌­ای از قبیل «بچه مایه‌­دارهای تهران»³ را هم به وجود آورد.

ساعت‌­های مچی رولکس، جت‌­های شخصی، کشتی­‌های خصوصی، کفش­‌های لوبوتان، ماشین­‌های لوکس، کارت­‌های اعتباری انحصاری، کیف‌­های دستی ساخت طراحان مشهور، رسیدهای خرید شامپاین­‌های هزاران دلاری- این‌­ها دال­‌های فرهنگی فرزندان «اولترا مایه‌­داران» جهان هستند.

تصاویر این پسران و دختران به نحو عامدانه‌­ای گستاخ و پول­‌پرستانه است؛ تصاویری که با دوربین‌­های موبایل گرفته شده‌­اند و اغلب با استفاده از فیلترهای حاضر و آماده اینستاگرام شکل می‌­گیرند پیش از آنکه در وب­سایت‌­های شبکه­‌های اجتماعی با رشته‌­ای از هشتگ­‌های قابل پیش­بینی مثل #YOLO (مخفف انگلیسی عبارت «تو فقط یک­بار زندگی می‌­کنی»)، #متبرک یا #حسودی‌نکن‌قدربدون به اشتراک گذاشته شوند.

در حالی که رسانه‌­ پخش این تصاویر جدید است، اما این تصاویر و مناسبات اجتماعی که نمایندگی‌­شان می­‌کنند یادآور صورت‌­های ابتدایی‌­تر به رخ کشیدن ثروت، مشخصاً تابلوهای رنگ‌روغن محبوب در میان اشراف اروپایی طی قرون هفدهم و هجدهم هستند.

این نقاشی­‌های رنگ‌روغنی در دورانی کشیده می‌­شدند که خصلت­ آن استحکام بورژوازی تجاری بود، طبقه‌­ای در حال ظهور که از گسترش راه‌­های تجارت با مستعمرات منفعت می‌­برد. این دوره عصر گشت به دور اروپا (Grand Tour) بود، زمانی که اشراف­زادگان شمال اروپا در جستجوی تاریخ باستان و خاستگاه‌­های فرهنگ اروپایی به فرانسه و ایتالیا سفر می‌­کردند و در راه خود با هنر، موسیقی و غذاهای متنوع برخورد می‌­کردند و از عشق‌­وحال‌­های گه­گداری مربوط به عیاشی جنسی و سیاه‌­مستی لذت می‌­بردند. این نوع سفرها می‌­توانست چند سال اما نه خیلی زیاد به درازا انجامد و اغلب متکی بر کمک‌­های مالی ظاهراً بی‌­پایانی بود که از جانب خانواده­‌های اشراف تقبل می‌­شد.

همانند عکس­‌هایی که در اینستاگرام به اشتراک گذاشته می‌­شوند، نقاشی‌­های روغنی این دوره توجه همه را به موضوعات پرستیژ و منزلت اجتماعی جلب کرد- و نقش به رخ کشیدن ثروت در تأکید بر و تقویت امتیازات اجتماعی را نمایان می‌­کرد.

اثر پیش­گامانه‌­ نویسنده و منتقد هنری انگلیسی، جان برگر، با نام شیوه‌­های دیدن­- از مجموعه‌­­های ۱۹۷۲ بی‌­بی‌­سی که بعدها تبدیل به کتاب شد- با اشاره به کارکردهای ایدئولوژیک این تابلوها تظاهر به بی­طرفی در کانون هنر غربی را زیر سوال برد. برگر استدلال کرد که می‌­توان تمام این تصاویر، از نقاشی‌­های اساتید قدیمی تا بیلبوردهای تبلیغاتی را برحسب دلالت اجتماعی و سیاسی‌­شان درک کرد. آنچه برگر می‌گفت این نبود که چگونه باید تصاویر سیاسی را فهمید، بل اینکه چگونه باید تصاویر را سیاسی فهمید.

طرح­واره­‌های پیش ­رو که گزینشی از دو نوع تصویر متمایز (نقاشی‌های رنگ روغن اروپایی از ۱۶۵۰ تا ۱۷۵۰ و عکس­‌های اینستاگرامی از ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴) را کنار هم جمع می‌­کند، مبتنی بر اندیشه‌­های برگر است. کار تحلیل بصری و نه تاریخ هنر انجام مقایسه­‌هایی است که فرهنگ کنونی را به فرهنگ گذشته پیوند می‌­دهد تا به فهم بهتر خود موارد گزینش‌­شده و جهان شدیداً نابرابری بپردازد که این نابرابری‌­ها را خلق کرده است.

**

تابلوی آقا و خانم اندروز اثر توماس گینزبورو تصویر شمایلی اشراف زمین­دار در انگلستان قرن هجدهم است. نقاشی ازدواج میان رابرت اندروز اهل اوبریز و فرانسس کارتر اهل بلینگدون هاوس را نشان می‌­دهد. ازدواج این دو توسط پدران­شان ترتیب یافت، اتفاقی که منجر به ادغام دو سری از اراضی و املاک خانوادگی مجاور در سادبری اسکس شد.

این نقاشی قدرت چشم­‌انداز و چشم­‌انداز قدرت را به تصویر می‌کشد- آقای اندروز مالک هر آن چیزی است که براندازش می‌­کند. این نقاشی نمونه‌­ یک «قطعه گفتگو در محیط بیرون» است، پرتره‌­ای گروهی در محیطی خوش­‌منظره. منظره‌­ اسکس بر تصویر چیرگی دارد. دسته‌­های تازه دروشده‌­ گندم در جلوی تصویر تلنبار شده­‌اند، در حالی که در پس‌­زمینه، نرده‌­های مجزای محوطه‌­ گاوها و گوسفندان حاکی از تکنیک‌­های کشاورزی پیشرفته‌­ای است که شهرت آقای اندروز به خاطر آن است.

دکمه‌های باز پیراهن و تکیه‌­ راحت آقای اندروز به نیمکت چوبی و مد روز روکوکو (Rococo) برگرفته از کتاب آداب معاشرتی است که راهنمای نجیب‌­زادگان در مورد چگونه «راحت» ظاهر شوید است. نگاه در چشمان آقای اندروز حالتی با اطمینان خاطر و مالکانه دارد. خانم اندروز، که از یک خانواده‌­ی نساج ثروتمند و منتسب به هیوگنات‌­ها (پروتستان‌­های فرانسه در قرن شانزده و هفده میلادی. م) است، با کلاهی روستایی و شبان­‌طور بر سر، روی نیمکت نشسته است در حالی که پاهای کوچکش در کفش­‌های صورتی‌­رنگ از جنس ساتن، موید پایگاه اجتماعی اوست.

ثروت مجدداً به نحو فزاینده‌­ای در دستان رده­‌های بالایی جامعه متمرکز شده است. توماس پیکتی در کتاب خود سرمایه در قرن بیست‌­ویکم عنوان می‌­کند که دوران برابری اقتصادی نسبی که طی چند دهه­‌ پس از جنگ جهانی دوم در غرب تجربه شد، یک نابسامانی تاریخی بود که احتمال تکرار آن وجود ندارد. ارث‌­بری یک بار دیگر به مسیر اصلی به سوی رده­‌های بالایی جامعه در غرب تبدیل شده است و ما در حال بازگشت به سطوح نابرابری عصر آقا و خانم اندروز هستیم.

زوج جوانی که در تصویر بالا یکدیگر را بغل کرده‌­اند، کارلو سستینی برانکا و خواهر ناتنی­اش اونا ارتمانز هستند. عموی کارلو، کنت برانکا، نجیب‌­زاده‌­ای ایتالیایی است که رئیس کارخانه مشرو­ب­سازی معروف خانوادگی‌­اش در میلان است. پشت سر این زوج زمین سرسبزی در سن تروپز است، اما چیزی که بیشتر به چشم می‌­آید هلیکوپتر خصوصی است و نه زمینی که رویش قرار دارد. این هلیکوپتر در کنار جت خصوصی شیوه‌­ مورد علاقه‌­ این زوج برای حمل‌­و‌نقل است که آن­ها را از ملک بیرون شهر به بار کوکتل و از پنت­هاوس به جزیره­‌ خصوصی‌­شان می‌­برد.

این زوج به دوربین لبخند می‌­زنند، لباس­‌های راحتی و غیررسمی آن­ها- که حاکی از فرهنگ خودمانی‌­تری است که آقای اندروز حتی تصورش را هم نمی‌­توانست بکند- به ما می­‌گوید که در حال عزیمت به جایی هستند: گذشته از این­ها، خلبان که در پس­‌زمینه‌­ عکس مطیعانه کنار هلیکوپتر ایستاده است، منتظر است تا این زوج را به مقصدشان برساند.

مرد جوان در نقاشی بارتولومه استبان موریلو، به میز تکیه زده و در حالی که بطری شراب را در آغوش گرفته و جام شراب را به لب‌­هایش چسبانده است، نگاه صمیمانه‌­ای به ما می‌­کند. دور سر مرد جوان، حلقه‌ی برگ‌­های مو نشانگر آن است که وی از پیروان مدرن باکوس، الهه‌­ شراب رومی‌­ها است.

دستمال خدمت­کاری که دور شانه‌­های مرد جوان پیچیده شده است احتمالاً نمایانگر جایگاه او به عنوان خدمه است. موریلو به کرات نقاشی فرزندان جوان فقیر در خیابان‌­های سویل را می‌­کشید- کسانی که او آن­ها را آسوده‌­خاطر و خوشحال تصویر می‌­کرد- نمودی از عقیده‌­اش مبنی بر این که ما باید از پایگاه اجتماعی­مان در زندگی خشنود باشیم.

لب‌­های او نه چسبیده به لبه­‌ جام شراب بلکه چسبیده به گوشه­‌ یک کارت طلایی آمریکن اکسپرس است که بی‌­مورد در کنار بطری­‌ها قرار گرفته است؛ علاوه بر ساعت مچی رولکس، این عجیب‌­و‌غریب‌­ترین مجموعه از کالاهایی است که می‌­توان به وان حمام برد. این پسر تقریباً هفت لیتر شامپاین روی‌­هم‌­رفته از جمله وُو کلیکو (Veuve Clicquot)، موئه و دام پرینیون (Moet and Dom Perignon)- سه­‌گانه‌­ شامپاین «سلبریتی­‌ها»- در اختیار دارد.

اما این ربطی به ذائقه یا تفریح ندارد. این عکس مربوط به نمایش لذت می­‌شود- رضایت ­خاطر این پسر ناشی از خود نوشیدنی‌­ها نیست بلکه از این شناخت سرچشمه می­‌گیرد که دیگران او را مالک این اقلام در نظر آورند. این منطق پشت «حیف کردن» (sinking) است: یعنی حرکت مد روز سفارش دادن دو بطری شامپاین و خالی کردن یکی از آن­ها در دستشویی- نمایش لاف­زنانه‌­ای دال بر دون پنداشتن قیمت کالاها و راهی برای لذت بردن از به اشتراک گذاشتن تجربه ثروتی که دیگران امکان آن را ندارند.

این عکس نمایانگر تحقیری است که بچه مایه‌­دارهای اینستاگرام به کسانی که ثروت کمتری دارند، روا می‌­دارند. شعار «تو به ما نمی­خوری»^۴ در کنار توهین‌هایی مثل «دهاتی»^۵ و «دوزاری»^۶ عبارات تگ‌­شده‌­ مکرر به عکس‌­های آن­ها است. اسنپ‌چت‌های مدرسه خصوصی مشخصاً نشانگر نمونه‌­های بریتانیایی نفرت طبقاتی است که شامل عکسی از نشان «شکار و آزار تهیدستان»^۷ و عکس دیگری می‌­شوند که مدارس دولتی را با آشوویتس مقایسه می‌­کند.

این عکس­‌ها با دیدگاه آشکارا پدرسالارانه‌­تر موریلو از تهیدستان به مثابه مسکینان کنج محراب در تضاد است. پرتره‌­های موریلو دست‌­کم لحظه‌­ کیف و لذت را نمایش می‌­دهند؛ اما آنتون جوان که ناتوان از تجربه‌­ شادکامی پرستندگان باکوس به خاطر به نیش گرفتن کارت اعتباری است، به دشواری می‌­تواند فرزند الهه‌­ شراب باشد.

«پول هرگز انسان را خوشحال نکرده و نخواهد کرد. هیچ چیزی در ذات پول نیست که خوشحالی ایجاد کند». این­‌ها جملات بنجامین فرانکلین است، کسی که اسکناس‌­های ۱۰۰ دلاری به خوبی دسته‌­بندی­‌شده در جعبه‌­ی لوکس هرمس که در تصویر بالا موجود است، منقش به عکس او است. نوارهای بی­خودی که دور کدهای حساس کارت­‌های پالادیومی جی.پی.مورگان بسته و به طور تزئینی پخش شده‌­اند، اذیت­مان می‌­کند. کارت­‌های پالادیومی به مشتریانی اختصاص دارد که نقدینگی‌شان بیش از ۲۵ میلیون دلار باشد (به گفته‌­ بلومبرگ ویو، «کارت­‌هایی برای یک درصد از یک درصدی‌­ها»).

این چیدنی دقیق و وسواسی کارت‌های اعتباری شبیه موقعی است که یک پسربچه موقع مرتب کردن اتاقش اسباب‌بازی‌هایش را کنار هم بچیند. عرضه‌­ بت­وارگی کالایی: مالک این ورق و فلز گرانبها (کارت‌­هایی که از پالادیوم و طلا ساخته می‌­شوند) توسط ارزشی که فکر می‌­کند در این اشیاء نهفته است، تسخیر می­‌شود.

ممنوعیت­‌های فرهنگی در برابر به رخ کشیدن ثروت در اعصار ابتدایی چیرگی داشتند. در قرن پانزدهم، نقاشان هلندی گاهی اوقات یک جمجمه را در انتهای پرتره‌­های مدل­‌های نقاشی ثروتمند خود می‌­کشیدند تا به آنان ماهیت ناپایدار و لذت­‌های این­‌جهانی زندگی را یادآوری کنند.

عکس­‌های اینستاگرام توهین به نقاشی‌­های سنتی هلند از میزهای آرایشی است که در قرون شانزده و هفده رواج داشتند و نمونه­‌ی خوب آن­ها نقاشی آدرین فن اترخت است.

این نقاشی به دقت اشیای نمادین را کنار یکدیگر چیده است: ثروت مادی در قالب جام شراب، ظروف شیشه­‌ای و سکه‌­ها؛ فعالیت‌­های روشنفکری و فرهنگی در قالب کتاب و فلوت؛ ناپایداری در قالب ادوات زمان و دسته‌­ی گل- و غنچه­‌ پژمرده‌­ گل رز که از لبه‌­ی جلویی میز آویزان است و زمزمه می­‌کند که «همه­ چیز رو به زوال است». جمجمه به مثابه یادآور مرگ (memento mori) ما را به یاد هم­نشینی همیشگی مرگ و کارکردش به عنوان «مساوات‌­طلب اعظم» (the great leveller) می‌­اندازد.

عکس اینستاگرام، در مقابل، فاقد چنین نمادگرایی شدیدی است: عکس اینستاگرام در نمایش عبث خود پیچیدگی ندارد. در اینجا مرگ نیست بلکه مردگی حضور دارد، یک احساس خشک و غیرانسانی. هیچ زمان، زندگی یا مرگی در عکس­‌های اینستاگرام وجود ندارد، هر آنچه هست ابزارهای سرمایه است.

**

تجمل بی‌­حد و ولرجانه‌­ای که در عکس­‌های بالا نمایان است، انعکاس‌­دهنده‌­ نیاز سیری‌­ناپذیر به رشد اقتصادی مداوم است- یعنی خصوصیت بی‌­نهایت و بی‌هدف میل به انباشت، تملک و مصرف بیشتر. نظام موجود این خلق‌وخو و منش را در میان بخش هر چه کوچک­تری از جامعه تشویق و تسهیل می‌­کند.

این سبک زندگی­‌های فرومایه در تضاد شدید با اصول ریاضت اقتصادی قرار دارند که بر اکثریت عظیم مردم در اقتصادهای مبتلا به کسادی غرب تحمیل شده است. در بحبوحه‌­ تعمیق نابرابری، چنین تصاویری می‌­توانند به نحو موجهی برانگیزاننده خشم باشند: لرد علیم، بچه­‌مایه‌­دار  و لرد خودخوانده ۱۹ ساله­ اهل بیرمنگام در اینستاگرام، مرتباً عکس­‌های مجموعه‌­ ماشین­‌های لوکس خودش را منتشر می‌­کرد تا اینکه سال گذشته چهار ماشین از مجموعه‌­ ۵۰۰۰۰۰ پوندی اتوموبیل‌­های لوکس او توسط آتش­‌افروزان^۸ به آتش کشیده شدند.

اما در کنار خشم، این تصاویر فرومایه همچنین می‌­توانند فرصتی برای تصور یک جهان بسیار متفاوت به دست دهند، جهانی که در آن تعریف ثروت صرفاً با پول و مایملک نیست بلکه با تندرستی، تجارب ارزش­مند و تقویت روابط اجتماعی است، جهانی که در آن نمایش رقابت‌­جویانه‌­ ثروت دیگر اتفاق نمی‌­افتد چراکه همگان از ناز و نعمت برخوردار خواهند شد.

۸ ژوئن ۲۰۱۵

 

منبع:

مجله ژاکوبن

 

یادداشت­ها

۱.      Rich Kids of Instagram

۲.      Private School Snapshots

۳.      Rich Kids of Tehran

۴.      You can’t sit with us

۵.      peasant

۶.      insect

۷.      Chav Hunting: یکی از شقوق جنگ طبقاتی علیه تهیدستان که در برخی نقاط انگلستان رواج دارد و بدین صورت است که عده­ای از ثروتمندان با بسیج کردن دارودسته­ی رفقای خود معمولاً سوار بر اسب به شکار، تعقیب، آزار و اذیت و نهایتاً کشتار chavها یا جوانان تهیدست اصطلاحاً گستاخ و مصرف­کننده­ی کالاهای تقلبی یا فِیک شرکت­هایی مثل آدیداس و غیره می­پردازند. در رابطه با این عمل که حتی با عنوان «ورزش» هم از آن یاد می­شود در انگلستان تلاش­هایی برای «قانونی کردن» آن صورت گرفته و حتی موفقیت­هایی در این زمینه در سطح انتخابات محلی شهرهای شمالی انگلستان (مثل بردفورد، برنلی و یورک) به دست آمده و اعلام شده است که به زودی این «ورزش» در سطح انتخابات سراسری و پارلمانی هم به بحث گذاشته خواهد شد. م. (توضیحات برگرفته از سایت Urban Dictionary است: http://www.urbandictionary.com/define.php?term=Chav+Hunting).

۸.      arsonists