نیروی کار ارزان در پوشش حق‌التدریس
حقوق معلمان حق‌التدریسی به طور تقریبی یک سوم معلمان رسمی و پیمانی است و شرایط کاریشان به مراتب سخت‌تر از معلمان رسمی و پیمانی است. به جز این حقوق اندک، از هرگونه امتیازات و امکانات و تسهیلات اندکی که دیگر معلمان رسمی از آن برخوردارند – البته اگر برخوردار باشند- محروم‌اند.
چیزی به پایان سال ۱۳۹۷ باقی نمانده، هنوز استخدام معلمان حق‌التدریس، تعیین وضعیت نشده است. با همه وعده و وعیدهایی که مجلس و دولت مشخصا وزارت آموزش‌وپرورش در این باره داده‌اند، اما این معلمان همچنان که در نظام آموزشی کشور متعهدانه خدمت می‌کنند؛ از آینده‌ی شغلی خود بیمناک‌اند و پیش روی خود روزهای خوبی را تصور نمی‌کنند. در سال ۱۳۹۷ چندین بار جمعی از این معلمان جلوی مجلس تجمع کردند؛ از جمله در تاریخ ۶ خرداد و ۳ تیر.(۱) در این تجمعات معلمان حق‌التدریس مهم‌ترین مطالبات خود را تعیین وضعیت استخدام و پرداخت معوقات حقوقی، اعلام کردند و هر بار پس از این تجمعات وعده‌هایی را درباره تحقق مطالبات خود دریافت کردند. نه تنها این وعده‌ها عملی نشد بلکه از سوی غلامعلی حداد عادل رئیس اسبق سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، معلمان حق‌التدریس مصیبت و آفتی برای آموزش و پرورش کشور نامیده شدند. وی در نشست هم‌اندیشی رؤسای سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی (بعد از انقلاب) با موضوع «مدرسه تراز تمدن نوین اسلامی، چالش‌ها و راهبردها» که در مدرسه دارالفنون برگزار شد، گفته است: «موضوع حق‌التدریس‌ها مصیبتی شده است. نماینده‌ها هم طرح‌هایی را تصویب و فشار می‌آورند حق‌التدریسی‌ها و نهضتی‌ها استخدام شوند. حق‌التدریس‌ها نمی‌توانند معلم بشوند. به چه دلیل یک نهضتی باید به آموزش و پرورش بیاید؟ دلیلی ندارد در انتخاب معلم اینگونه منفعل باشیم. اینها آفت‌هایی برای تأمین نیروی انسانی است.»(۲)
و چقدر این حرف تاسف برانگیز است؛ یکی از مسئولان کشور که ادعای کار زیاد در حوزه آموزش و پرورش هم دارد؛ به جمع زیادی از معلمان این کشور تنها به دلیل اینکه می‌خواهند استخدام شوند و امنیت شغلی داشته باشند؛ بگوید: آفت!
به نظر می‌رسد چنین سخنان نامسئولانه‌ای، نشان از عدم شناخت و درک وضعیت شغلی و زندگی این معلمان دارد.
معلم حق‌التدریس به معلمی اطلاق می‌شود که توانایی علمی و عملی تدریس را داشته باشد و به صورت پاره وقت در مدارس دولتی زیر نظر وزارت آموزش و پرورش تدریس و حقوقش را از محل منابع وزارت آموزش و پرورش دریافت می‌کند و دارای کدپرسنلی و ابلاغ رایانه‌ای است. دو دسته معلم حق التدریس داریم:دسته اول تعدادی از افراد نیروی رسمی آموزش و پرورش هستند که به عنوان اضافه کاری در صورت لزوم و نیاز مدرسه‌ای که در آن درس می‌دهند، به حق‌التدریس در مدرسه خودشان یا مدارس دیگر نیز می‌پردازند. دسته دوم معلمان حق التدریسی هستند که پس از قبولی در دو آزمون (کتبی – عملی) و گزینش و گذراندن دوره‌های تخصصی مربوط به رشته‌ی تدریسشان، کد پرسنلی و ابلاغ رایانه‌ای را دریافت می‌کنند؛ به این صورت که مهر هر سال به مدیریت آموزش ادارات آموزش و پرورش مراجعه می‌کنند و در صورت وجود کلاسی برای تدریس، ابلاغ رایانه‌ای را دریافت می‌کنند. این معلمان استخدام رسمی نیستند و تنها در صورت نیاز آموزش و پرورش، می‌توانند در مدارس درس بدهند و برای مثال اگر آموزش و پرورش نیاز نداشته باشد این معلمان بی‌کار می‌مانند.
حقوق این معلمان به طور تقریبی یک سوم معلمان رسمی و پیمانی است و شرایط کاریشان به مراتب سخت‌تر از معلمان رسمی و پیمانی است. به جز این حقوق اندک، از هرگونه امتیازات و امکانات و تسهیلات اندکی که دیگر معلمان رسمی از آن برخوردارند – البته اگر برخوردار باشند- محروم‌اند.
شمار زیادی از این معلمان حق‌التدریس در دورافتاده‌ترین روستاها و مناطق صعب‌العبور که بعضا حتی یک وسیله‌ی ایاب و ذهاب نیز ندارند و یا روستاهایی که حتی آب لوله‌کشی و نیز برق نداشته‌اند به خدمت مشغول بوده و هستند. در شهرهای بزرگ معلمان حق‌التدریس جنس مشکلاتشان کمی متفاوت است: با هر روزی که به دلیل آلودگی هوا یا برف تعطیل می‌شود حقوق این معلمان کسر می‌شود. معلمان حق‌التدریس چه شاغل در روستاها و چه شاغل در شهرها متاسفانه از بیمه کارآمد و مطمئن برخوردار نیستند. چه بسیار از این معلمان که در پی یک بیماری به بیمارستان یا مطبی مراجعه کردند و متوجه شده‌اند که ماه‌هاست بیمه‌شان رد نشده است و نمی‌توانند از دفترچه کذایی بیمه استفاده کنند. البته در سالیان گذشته معلمان حق‌التدریس اصلا بیمه نبودند و طی دو سال اخیر شماری از آنان برای تبدیل وضعیت و محاسبه‌ی سنوات حق‌التدریس‌شان، مبلغ بیمه سالهای تدریس را با نرخ ۲۴% پرداخت کردند که البته این خود فشاری مضاعف بر این معلمان بوده و هست.(۳)
مشکلات این معلمان را باید از زبان خودشان شنید و دید که چگونه در ماه‌هایی که حقوق دریافت نکرده‌اند چقدر به مشقت می‌افتند. به همه آنچه که در بالا گفتیم موارد زیر را که از قول یکی از این معلمان است، بیفزایید:
- تدریس (۲۴) ساعت در هفته در مقطع ابتدایی و درج (۲۲) ساعت در ابلاغ (برای اینکه پاره‌وقت محسوب شوند و شامل حقوق و مزایای استخدام نشوند.)
- ندادن ساعات کار کافی (۲۴ ساعت) به معلمان حق التدریس مقطع راهنمایی، دبیرستان و پیش دانشگاهی به خصوص در تهران و کلان شهرها
- عدم احتساب (۱۲) ساعت مدیر آموزگاری در ابلاغ برای عدم پرداخت دستمزد مدیرآموزگاری به حق التدریسی‌هایی که مسئولیت سنگین مدیرآموزگاری را به آنان سپرده بودند.
- نبود هیچ‌گونه بورسیه تحصیلی یا سهمیه‌ی کنکور
- انتخاب نشدن به عنوان «معلم نمونه» حتی در صورت داشتن شرایط و شایستگی‌ها
- عدم پرداخت حق بدی آب و هوا، عائله‌مندی، پوشاک و…
- عدم پرداخت بن، سهام عدالت و …
معلمان حق‌التدریس در قبال این همه تبعیض، رنج و سختی، چند ماه یکبار حقوق دریافت می‌کنند و تنها امیدشان این است که روزی استخدام شوند و امنیت شغلی داشته باشند. اما همین کورسوی امید نیز از آنان گرفته شده است. البته که همه می‌دانیم این وضعیت معلول شرایط نابسامان اداری و اقتصادی کشور است، این وضعیت را همان کسانی ساخته‌اند که مجراهای قانونی استخدام و به‌کارگیری نیرو در آموزش و پرورش را، نابود کردند و آن را به فضایی برای شعار دادن و تغییر دادن اسم این سازمان به آن سازمان (تربیت معلم به دانشگاه فرهنگیان) و استثمار جوانان تحصیل کرده، تبدیل کردند. جوانانی که با داشتن مدارک تحصیلی عالی، به دلیل بیکاری و نداشتن شغل و شمار زیادی از آنان به دلیل علاقه به شغل معلمی، به حق‌التدریس روی می‌آورند و سختی‌های آن را تحمل می‌کنند با این امید که روزی که استخدام شوند و با امنیت شغلی، به معلمی بپردازند. اما آگهی‌های استخدامی آموزش و پرورش در دو سال اخیر نیز گویای ادامه این روند است. علاوه بر شرایط عجیب برای استخدام در آموزش و پرورش، در هر رشته در هر شهر تنها یک نفر می‌خواستند و خیل عظیم نیروهای حق‌التدریس نیز به دلیل نداشتن سهمیه و بیمه، سابقه کاریشان ثبت نشده و سالهای تدریسشان در این استخدام ها، کارا نبوده است.(۴)
متاسفانه این وضعیت، به راهی برای بیگاری کشیدن از این افراد و استثمار آنان تبدیل شده است؛ شمار زیادی از این معلمان حقوقی کمتر از ماهی یک میلیون تومان دریافت می‌کنند و همانطور که در بالا گفته شد از بیمه و مزایا نیز برخوردار نیستند. این روند اگر استثمار و بیگاری کشیدن از نیروی جوان کار نیست، چه نامی می‌توان بر آن گذاشت؟