افسانه کافور

سال‌هاست که در فضای دانشگاهی درباره آن حرف می‌زنند و سال‌هاست که مسئولان کل ماجرا را رد می‌کنند؛ داستان کافور به قرن چهارم هجری و نظریات ابن‌سینا، پزشک نامدار ایرانی برمی‌گردد که معتقد بود اگر کافور را با گلاب مخلوط کنند و ببویند میل جنسی کم می‌شود و اگر آن را بنوشند این اثر بیشتر می‌شود. این‌که علم پزشکی و داروسازی درباره کافور الان به چه نتیجه‌ای رسیده است، تأثیر چندانی در ادبیات روزمره نداشته و همچنان این «کافور در غذای سلف» به شوخی و جدی در ادبیات دانشجویان دیده می‌شود. کافور از درختی به همین نام گرفته می‌شود.
«غذاهای سلف واقعا بدبو و بدرنگ بود، بوی سردخانه می‌داد و رنگ‌شان هم غیرطبیعی بود. کلا همه غذاها پررنگ بود. نمی‌شد که کلا از سلف غذا نخوریم، ولی تا جایی که می‌توانستیم کم می‌خوردیم»؛ این جملات را «مریم»، فارغ‌التحصیل روانشناسی از دانشگاه شیراز می‌گوید. او ورودی ‌سال ۷۷ این دانشگاه و ساکن خوابگاه بود. آن‌طور که مریم می‌گوید تعداد زیادی از دختران آن ‌سال‌های دانشگاه سعی می‌کردند از غذای سلف دانشگاه استفاده نکنند: «همیشه این بحث بود و همه مطمئن بودیم که چیزی در غذا می‌ریزند. هر چه بود امکان این‌که بر روی بدن تأثیر بدی داشته باشد، وجود داشت. می‌گفتند این غذا باعث پرمویی می‌شود، یا صدا را کلفت می‌کند.» نزدیک به ۲۰‌سال از ورود این روانشناس به دانشگاه می‌گذرد و او اکنون همه اتفاقات آن ‌سال‌ها را خاطره می‌بیند و دلش برای تمام آن روزها تنگ شده است: «الان که فکر می‌کنم حتی همین ترس‌ها و مسخره‌بازی‌ها هم خوب بود. در کل این جریان کافور هم بیشتر سوژه خنده بود.»

«غذاهای سلف واقعا بدبو و بدرنگ بود، بوی سردخانه می‌داد و رنگ‌شان هم غیرطبیعی بود. کلا همه غذاها پررنگ بود. نمی‌شد که کلا از سلف غذا نخوریم، ولی تا جایی که می‌توانستیم کم می‌خوردیم»؛ این جملات را «مریم»، فارغ‌التحصیل روانشناسی از دانشگاه شیراز می‌گوید.

احتمال ریختن کافور در غذا و ترس از اثرات منفی آن، سال‌به‌سال و نسل‌به‌نسل به دانشجویان دوره‌های بعد هم انتقال پیدا کرد. «مصطفی»، ورودی ‌سال ۸۲ دانشگاه شهید چمران اهواز است. او که در این دانشگاه مهندسی عمران خوانده، می‌گوید در بین دانشجویان آن دوره هم همین بحث وجود داشت: «من خوابگاهی نبودم، به همین دلیل خیلی کم از غذای سلف استفاده می‌کردم. یادم هست که آن سال‌ها، نشریات دانشجویی با آشپزها یا مسئولان دانشگاه گفت‌وگو می‌گرفتند و درباره این‌که بالاخره چه چیزی در غذا می‌ریزند، سوال می‌پرسیدند. همیشه در طنزها هم بحث کافور وجود داشت.» مصطفی متفاوت‌بودن غذای کارمندان و اساتید دانشگاه با دانشجویان را هم دلیلی بر احتمال‌ درست‌بودن استفاده از کافور در غذا می‌داند: «چرا باید غذای اساتید و کارمندها، با غذای دانشجویان متفاوت باشد؟ تقریبا همه دانشگاه‌ها این‌طوری بودند و غذای استادها با دانشجویان متفاوت بود. بچه‌ها هم می‌گفتند به استادها کافور نمی‌دهند و آنها مشکلی ندارند.» هر دانشجو یا فارغ‌التحصیل ایرانی که روزی درگیر دانشگاه‌ بوده است، روایتی از شائبه کافور و غذای سلف دارد و به نظر می‌آید این ماجرا همواره وجود داشته است. «سجاد» در دانشگاه شهیدبهشتی، فلسفه خوانده و این روزها دوران سربازی خود را می‌گذراند. آن‌طور که سجاد می‌گوید بحث کافور در پادگان هم با شدت بیشتری وجود دارد: «اگر در دانشگاه درباره‌‌اش شوخی می‌کردیم، این‌جا داریم استفاده‌اش می‌کنیم. حتما در این غذا یک چیزی می‌ریزند، ولی شنیدم که کافور نیست. می‌گویند کافور گران یا بی‌اثر است و از این حرفا. در کل این‌جا هم مثل خوابگاه، کافور حضور فعال دارد.»

این‌روزها اما این بحث کافور در دانشگاه‌ها تا اندازه‌ای فروکش کرده است؛ از یک طرف پزشکان و داروسازان با قطعیت از تأثیر منفی کافور بر سلامت جسم سخن می‌گویند و از طرف دیگر استفاده از غذاهای دانشگاه کاهش پیدا کرده است یا این‌که قیمت‌ غذای سلف به‌حدی بالا رفته که تفاوت چندانی با غذای بیرون ندارد. «سیما»، دانشجوی عکاسی دانشگاه تهران، از وضع این روزهای دانشگاه می‌گوید: «ببین، الان دیگه نه غذای سلف اونقد ارزونه و نه این‌که کسی حال‌وحوصله این شوخی‌هارو داره. به سنواتی‌ها که غذا نمیدن و برای بقیه هم کلی ماجرا هست. مثل قبل نیست که غذای دانشجو همیشه آماده باشد.»

عضو هیأت‌مدیره انجمن داروسازان ایران: کافور در هیچ دارویی به‌عنوان کاهنده میل جنسی استفاده نمی‌شود
«علی فاطمی»، داروساز و عضو هیأت‌مدیره انجمن داروسازان ایران می‌گوید که بعید است الان در دانشگاه یا پادگانی از این ماده به‌عنوان کاهش‌دهنده میل جنسی استفاده شود و معتقد است در هیچ دارویی از کافور به‌عنوان کاهش‌دهنده میل جنسی استفاده نمی‌شود. او در گفت‌وگو با «شهروند» از مطرح‌بودن این بحث در دوران دانشجویی خود سخن می‌گوید: «در دوره ما هم، در سربازی و دوران دانشجویی، همین بحث مطرح بود ولی همه، هم دانشگاه و پادگان تکذیب می‌کردند و هیچ‌وقت هم استفاده از آن اثبات نشد هرچند همیشه این شایعه وجود داشت.» اما استفاده از کافور برای کاهش میل جنسی تا چه اندازه با علم روز داروسازی همخوانی دارد؟ فاطمی در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «برای کافور خواص زیادی تعریف شده است؛ ماده معطر، ماده خوش بو‌کننده و در بین عوام هم به‌عنوان ماده کاهش‌دهنده میلی جنسی. ولی ما هیچ دارویی نداریم که در آن از کافور به‌عنوان کاهش‌دهنده میل جنسی استفاده شود. در جنوب شرق آسیا از کافور به‌عنوان چاشنی استفاده می‌کنند و در بعضی داروها برای خوشبو کردن یا معطرکننده و برای بعضی فرآورده‌های پوستی استفاده می‌شود. علاو‌ه‌براین برای دفع کردن حشرات هم از کافور استفاده می‌شود، چون بوی آن دفع‌کننده است.» آن‌طور که این داروساز می‌گوید، پایه این نظریه که کافور می‌تواند میل جنسی را کاهش دهد، به ابن‌سینا برمی‌گردد: «قانون ابن سینا هم به کافور اشاره دارد که بو کردن آن باعث کاهش میل جنسی می‌شود و حتی فرمول خوراکی هم برای آن تعریف کرده است. الان که می‌دانیم کافور چنین خاصیتی ندارد و حتی مقدار زیاد آن می‌تواند اثر معکوس هم داشته باشد.» اما نگرانی درباره آثار منفی کافور مثل پرمویی در زنان و عقیم‌شدن در مردان تا چه اندازه می‌تواند درست باشد؟ فاطمی دراین‌باره می‌گوید: «تا جایی که من اطلاع دارم عوارض آن گوارشی، قلبی است و اثر نازایی یا افزایش مو نادرست است. بعضی فکر می‌کنند که این ماده باعث افزایش نشانه‌هایی که به مردانگی منسوب است، می‌شود؛ مثل صدای کلفت یا درآوردن سبیل یا ریش که هیچ‌کدام، هیچ‌وقت اثبات نشده است.»

«قانون ابن سینا هم به کافور اشاره دارد که بو کردن آن باعث کاهش میل جنسی می‌شود و حتی فرمول خوراکی هم برای آن تعریف کرده است. الان که می‌دانیم کافور چنین خاصیتی ندارد و حتی مقدار زیاد آن می‌تواند اثر معکوس هم داشته باشد.»

نایب‌رئیس کمیسیون بهداشت مجلس: این شایعات هیچ‌وقت تایید نشده است
نایب‌رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی هم از تایید نشدن این شایعات سخن می‌گوید و معتقد است که هر افزودنی به غذا قطعا اثرات دیگری هم دارد و نمی‌شود این آثار سوء را نادیده گرفت. «مرتضی خاتمی» می‌گوید که این شایعات از دوران دانشجویی خودش تا به امروز وجود داشته است: «دوره ما هم بحثش بود. الان پسرم دانشجو است و یک‌روز گفت همچین چیزی را در دانشگاه می‌گویند. منظور این است که این بحث از سال‌ها پیش وجود داشته و همین‌طور منتقل شده است. احساس یک موضوع، از وجود آن می‌تواند قوی‌تر جلوه کند. احساس ناامنی از خود ناامنی می‌تواند خطرناک‌تر باشد و الان این احساس درباره کافور هم وجود دارد که قطعا درست نیست. این شایعات همیشه بوده است، ولی هیچ‌وقت تایید نشده است.» آن‌طور که این عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی می‌گوید، در این کمیسیون هیچ‌وقت بحثی درباره کافور مطرح نشده است: «در جلسات کمیسیون که هیچ وقت این موضوع بحث نشده است و همین‌طور که گفتم مسئولان هم می‌گویند که از کافور در غذا استفاده نمی‌شود. الان مشکلات دانشجویان بیشتر از گذشته است و در این دوره و زمانه به کافور نیاز نیست.» او می‌گوید که بعضی از این بحث‌ها، همواره جنبه بذله‌گویی داشته و حتی خود افراد مطرح‌کننده هم چندان اعتقادی به آن ندارند: «من بعید می‌دانم همچین چیزی باشد. ممکن است بگویند امکان دارد یک غذا بر روی رفتار اجتماعی تأثیر بگذارد، درحالی‌که من فکر می‌کنم استانداردهای حاکم بر آثار تغذیه غلبه دارد. شخصیت‌های آدم‌ها قوی‌تر از این موارد است. در استاندارد غذاهای دانشجویی و پادگان چنین چیزی تعریف نشده است، چون هر ماده‌ای اثرات دیگری هم دارد، بنابراین من به چنین نتیجه‌ای رسیدم و فکر می‌کنم شایعه‌ای بیش نیست که در محافل دانشجویی مطرح است. همچین چیزی ما نشنیدیم و در آن محیط‌ها شاید به دلیل بذله‌گویی همواره مطرح است، ولی هیچ‌گاه چنین چیزی تایید نشده است.»