پایان آب در نیمی از ایران
١٢ استان از ٣١ استان ایران تا ٥٠ سال آینده تمام سفره‌های زیرزمینی آب‌شان را از دست می‌دهند. این گزارش تکان‌دهنده روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز است. با خشک‌شدن کامل تقریبا نیمی از استان‌های ایران جمعیت زیادی مجبور به مهاجرت هستند. جمعیتی که عیسی کلانتری، وزیر پیشین کشاورزی قبلا آن را ٥٠میلیون نفر تخمین زده است.
۱۲ استان از ۳۱ استان ایران تا ۵۰ سال آینده تمام سفره‌های زیرزمینی آب‌شان را از دست می‌دهند. این گزارش تکان‌دهنده روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز است. با خشک‌شدن کامل تقریبا نیمی از استان‌های ایران جمعیت زیادی مجبور به مهاجرت هستند. جمعیتی که عیسی کلانتری، وزیر پیشین کشاورزی قبلا آن را ۵۰میلیون نفر تخمین زده و می‌گوید پذیرش این جمعیت بزرگ از سوی کشورهای دیگر حتما با دردسرها و مشکلات زیادی مواجه می‌شود. این موضوع در حالی رخ می‌دهد که هدایت فهمی، کارشناس منابع آب وزارت نیرو می‌گوید دیگر برای اصلاح الگوی مصرف آب خیلی دیر شده است. او توضیح می‌دهد: «برای مصرف کنونی آب‌مان به ۳ ایران نیاز داریم.» زیرا ایران ۳ برابر ظرفیت اکولوژیستی خود آب مصرف می‌کند. او تأکید می‌کند: مدیریت مصرف تقاضا دیگر یک انتخاب نه، بلکه یک الزام اجتناب‌ناپذیر است.
وزارت نیرو هر چند دیر اما حالا پروژه‌ای به نام «کاهش ردپای آب» را کلید زده است. مردان ساختمان نیایش حالا می‌خواهند کمی عقب‌افتادگی سال‌های گذشته را جبران کنند. پروژه‌ای که چند روز پیش هم رضا اردکانیان، وزیر نیرو در اجلاس جهانی آب از اجرای آن خبر داد. آن‌گونه که هدایت فهمی، کارشناس منابع آبی وزارت نیرو می‌گوید: اهداف این پروژه مشخص و به تمامی دستگاه‌های مرتبط با آن ابلاغ شده و طبق آن ۲۱میلیارد مترمکعب باید مصرف سرانه آب کاهش یابد. براساس آنچه در این طرح آمده میزان مصرف آب در حوزه کشاورزی باید از ۹۰میلیارد مترمکعب به ۵۵میلیارد و آب شرب از ۸میلیارد به ۶میلیارد مترمکعب کاهش یابد. البته شرایط برای واحدهای صنعتی کمی متفاوت است و باید ۹۰درصد آب مصرفی در آن مورد استفاده مجدد قرار گیرد.
واردات ایران مجازی ما ۲,۵ برابر صادرات آن است اما در کشوری با منابع تجدیدپذیر ۱۳۰میلیاردمترمکعبی در بهترین حالت این رقم حداقل باید به ۵ برابر افزایش یابد.
واردات آب مجازی، ۲,۵ برابر صادرات آن
در حدود سه دهه گذشته (سال ۱۹۸۶ تا ۲۰۱۱میلادی) میزان صادرات آب مجازی در جهان از ۴۳۸میلیارد مترمکعب به ۹۸۹میلیارد مترمکعب افزایش یافته است. آن‌گونه که آمارها نشان می‌دهد آمریکا با ۳۴درصد بیشترین سهم صادرات آب مجازی را به خود اختصاص داده‌است و کشورهای آفریقایی که با بحران کمبود آب دست‌وپنجه نرم می‌کنند با سهم ۳,۸درصدی در انتهای جدول صادرات آب مجازی قرار گرفته اند. فکر می‌کنید چرا اتحادیه اروپا تلاش می‌کند محصولاتی مثل نخ، پارچه و پنبه را از کشورهایی مثل ازبکستان و یا هند تأمین کند؟یا چرا شرکت قدرتمند اپل آیفون معروفش را در چین تولید می‌کند؟ مگر ساخت یک تلفن همراه چقدر آلودگی دارد؟ یا مگر کارگرهای چینی چقدر ارزان‌تر از ربات‌های هوشمند خط تولیدهای آمریکایی دستمزد می‌گیرند؟ درواقع علت اصلی اینجاست که هر گوشی تلفن همراه هوشمند حدود ۱۵۰۰ لیتر آب مجازی در خود دارد و چین با صادرات میلیون‌ها گوشی آیفون درواقع در سال یک دریاچه بزرگ از آب کشورش را صادر می‌کند.
اما این کلاه فقط بر سر کشورهای دیگر نرفته است و ایران هم یکی از قربانیان این اقتصاد آبی شده است. هر چند که فهمی، کارشناس منابع آبی وزارت نیرو می‌گوید که واردات آب مجازی ما ۲,۵ برابر صادرات آن است اما در کشوری با منابع تجدیدپذیر ۱۳۰میلیاردمترمکعبی در بهترین حالت این رقم حداقل باید به ۵ برابر افزایش یابد. او که معتقد است صادرات محصولات آب‌بر متوقف و تأمین آن از محل واردات حتی با قیمت تمام‌شده بالاتر باید صورت گیرد، ادامه می‌دهد: به‌دلیل مفت‌بودن آب در ایران، رویه تولیدات کشاورزی در کشور ما به سمت تولید ارزان‌ترین و پرآب‌بر‌ترین محصولات حرکت کرده و البته این محصولات بیشترین سهم صادرات را نیز به خود اختصاص داده است. به گفته او، بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که در میان‌مدت امکان کاهش ۳۲درصدی رد پای آب (از جمله آب مجازی) وجود دارد و می‌توان از این طریق درد بی‌آبی ایران را تا حدی تسکین بخشید.
سه برابر ظرفیت سد کرخه آب صادر کردیم
نگاهی به آمارهای موجود نشان می‌دهد که گفته‌های کارشناسان چندان هم بیراه نیست. به عنوان مثال در سال ۹۳ چیزی در حدود ۸۳۳هزار تن هندوانه از ایران صادر شده است. تحقیقات ثابت کرده هر کیلوگرم هندوانه ۴۰۰لیتر آب مجازی در خود دارد. این مفهوم به این معناست که در سال ۹۳ معادل ۳۳۳میلیارد و ۲۰۰میلیون لیتر آب مجازی از کشوری که با بحران بی‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند، صادر شده است؛ یعنی به گفته رضا راعی‌عزآبادی، مدیرکل دفتر مطالعات منابع آب ایران فقط به واسطه صادرات هندوانه هفت برابر ظرفیت سد کرخه آب صادر کرده‌ایم.
پتانسیل منابع تجدیدشونده آبی کشور در بهترین حالت ۱۳۰میلیارد متر مکعب است که ۹۳درصد از آن با بازده نگران‌کننده تنها ۳۵درصدی در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.
۵۵میلیارد مترمکعب سهمیه کشاورزی از منابع آبی
آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد که پتانسیل منابع تجدیدشونده آبی کشور در بهترین حالت ۱۳۰میلیارد متر مکعب است که ۹۳درصد از آن با بازده نگران‌کننده تنها ۳۵درصدی در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. این در حالی است که بازده آبیاری در کشورهای توسعه‌یافته تا ۷۰درصد بالا می‌رود. پس اساسا در دنیای امروز علت اصلی بحران‌های آب مصرف غلط است، نه نبود آب کافی. متهم اصلی بحران کم‌آبی در ایران به اذعان فهمی ۹۰میلیارد مترمکعب از سرانه مصرف آب ناخالص و ۷۰میلیارد مترمکعب از سرانه مصرف آب خالص را به خود اختصاص داده، این در حالی است که این مقام مسئول در وزارت نیرو بر این باور است که می‌توان میزان مصرف در این بخش را به ۵۵میلیارد مترمکعب کاهش داد. به گفته او، اکنون میانگین جهانی بهره‌وری آب در بخش کشاورزی ۱,۱ کیلوگرم محصول به ازای هر مترمکعب آب است؛ آماری که در ایران عملکرد به مراتب پایین‌تری دارد.
سفره‌های زیرزمینی آب در ۱۲ استان ایران تا ۵۰سال آینده خشک می‌شود
«۱۲ استان از ۳۱ استان ایران طی ۵۰سال آینده با خشک شدن کامل سفره‌های زیرزمینی آب خود مواجه خواهند شد.» نیویورک تایمز با اشاره به نقش کم‌آبی در تحولات سیاسی و اجتماعی نوشت: نیجریه، سوریه، سومالی و حالا ایران در هر کدام از این کشورها به انحای مختلف بروز بحران آب موجب بروز مجموعه‌ای از ناآرامی‌های اجتماعی، مهاجرت گسترده، آشوب و حتی جنگ شده است.
در دوره تغییرات اقلیمی، درس‌هایی که این کشورها گرفته‌اند می‌تواند مورد استفاده بسیاری از کشورهای دیگر قرار گیرد. انستیتوی منابع جهانی در ماه جاری میلادی نسبت به گسترش استرس‌های آبی در سراسر جهان هشدار داده است: «پیش‌بینی شده که ۳۳ کشور جهان در سال ۲۰۴۰ میلادی با استرس بسیار بالای آبی مواجه باشند.»
نیویورک تایمز در بخش دیگری از گزارش خود آورده است که کمبود آب می‌تواند موجب اعتراضات خیابانی شود. چنانچه دسترسی به آب یکی از دلایل مشترک ناآرامی در هند بوده است. این عامل می‌تواند مورد سوءاستفاده گروه‌های تروریستی نیز قرار گیرد، برای مثال گروه الشباب به‌دنبال استفاده از جوامع مواجه با خشکسالی در سومالی برای عضوگیری بوده است. کمبود آب همچنین می‌تواند موجب مهاجرت‌های گسترده از مناطق حاشیه‌ای به شهرهای پرجمعیت شود.
نیویورک تایمز در بخش دیگری از گزارش خود آورده است که کمبود آب می‌تواند موجب اعتراضات خیابانی شود. چنانچه دسترسی به آب یکی از دلایل مشترک ناآرامی در هند بوده است. این عامل می‌تواند مورد سوءاستفاده گروه‌های تروریستی نیز قرار گیرد.
ایران جدیدترین نمونه از کشورهایی است که در آن وقوع بحران آب منجر به نارضایتی عمومی شده است. این، به‌ویژه در شهرهای کوچک این کشور مصداق بیشتری دارد. مزارع خشک و دریاچه‌ها به شوره‌زار تبدیل شده است. میلیون‌ها نفر به مراکز استان‌ها و شهرهای بزرگ مهاجرت کرده‌اند و بیکاری منجر به افزایش نارضایتی میان جوانان شده است. تقریبا ۱۴سال است که ایران با خشکسالی مواجه است.به‌طور خلاصه این‌که وقوع یک بحران آبی، چه در نتیجه عوامل طبیعی، چه سوء مدیریت انسانی و چه هر دو، می‌تواند هشداری اولیه نسبت به وقوع یک دردسر جدی در آینده نه‌چندان دور باشد.
گروهی از مقامات بازنشسته ارتش آمریکا ماه گذشته در مقاله‌ای هشدار دادند که استرس آبی (کمبود آب سالم) به «یک فاکتور رو به رشد در مناطق حساس و محل نزاع جهان» تبدیل خواهد شد. در این مقاله همچنین آمده است: «با افزایش جمعیت جهان و تأثیرات ناشی از تغییرات اقلیمی، چالش‌های استرس آبی در طول زمان افزایش خواهد یافت.» بر اساس پیش‌بینی‌ها، تغییرات اقلیمی موجب گرم‌تر و خشک‌تر شدن ایران خواهد شد.
عیسی کلانتری، وزیر سابق کشاورزی ایران زمانی گفته بود که کمبود آب در صورتی که مدیریت نشود، موجب خواهد شد که ۵۰میلیون نفر از جمعیت ایران ناگزیر به ترک این کشور شوند. ایران نیز مانند بسیاری از کشورها از هند گرفته تا سوریه، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی سیاست خودکفایی در تولید مواد غذایی را در پیش گرفت. این سیاست به‌خودی خود هدف‌گذاری بدی نبود، اما همان‌طور که کاوه مدنی، کارشناس آب در ایران می‌گوید، این هدف‌گذاری بدان معناست که دولت کشاورزان را تشویق می‌کند تا محصولات نیازمند آب نظیر گندم را در سراسر کشور کشت کنند.
به‌گفته کلودیا سادوف، متخصص آب در بانک جهانی، (نتیجه این بود که) ۲۵درصد از کل آبی که از آبخوان‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها خارج شده از مقدار آبی که (توسط طبیعت) مجددا قابل بازگشت به این منابع است، فراتر رفته است.» نرخ خالی شدن سفره‌های آب زیرزمینی ایران امروز بین سریع‌ترین نرخ‌ها در جهان قرار دارد، به‌نحوی که براساس محاسبات میشل، ۱۲ استان از ۳۱ استان کشور «طی ۵۰سال آینده، به‌طور کامل سفره‌های زیرزمینی‌شان خشک خواهد شد.»