خانم ابتکار به آلوده‌ترین شهر جهان خوش آمدید
نخستین چیزی كه از ذهنم گذشت این بود كه این خبر باعث می‌شه بسیاری از مردم دوباره به رفتن فكر كنند و از زابل مهاجرت كنند. خودش اعتقاد دارد اهل رفتن از این خاك نیست. زابل آلوده‌ترین شهر جهان هم كه شده باشد، در تصمیمش تاثیری ندارد.
حسین چند عکس آنالوگ را در یکی از چندین صفحه فیسبوکی که در ارتباط با مشکلات سیستان و تالاب هامون فعالیت می‌کنند گذاشته و بالایشان نوشته: «عکس‌های قدیمی حاشیه اوشیدا». در یکی از عکس‌ها اعضای یک خانواده سوار بر قایقی روی آب هستند و زنان با موهای خرمایی و روسری‌های سفید نشسته‌اند و کودکان‌شان را در آغوش گرفته‌اند. کودکی با موهایی همرنگ با مادرش سر را خم کرده و دست‌ها را در آب گذاشته و بازی می‌کند. مردان میانسال سربندهای سفید به سر بسته و ایستاده‌اند و قایقران چوب دستی بلندش را در آب گذاشته و برای دوربین ژست گرفته. در عکس دیگر پسر بچه‌ای در یک روز آفتابی در ساحل هامون می‌خندد و دستش را تفنگ مانند به سوی دوربین نشانه گرفته است و مردان میانسال، پشت سر او روی تخته سنگ‌های ساحل هامون ایستاده‌اند و به دوربین لبخند می‌زنند. مهدی زیر عکس‌ها به زبان زابلی شعری در وصف روزهای نوستالژیک هامون نوشته: واخ ببو جان چه روزگار دشته…
محمد که عکس‌ها را می‌بیند، می‌گوید: «این عکس‌ها خاطرات پدر و مادرهای ما شده‌اند و داستان‌هایی که ما بارها از زبان‌شان شنیده‌ایم. من متولد اواخر دهه هفتاد هستم، همزمان با آغاز دوره خشکسالی هامون. یک وقت‌هایی که سیلاب از آن سوی مرز به تالاب می‌ریزد، می‌توانم آن دوران پرآبی را تصور کنم. اما پدرم می‌گوید که این آب کجا و آن کجا.»
پدرش ادامه میدهد: « بادهای صدو بیست روزه که حالا بلای جان مردم شده است زمانی مثل کولر آبی بود. باد می‌وزید روی تالاب و از آب خنکی می‌گرفت و می‌آمد به شهر، ما در شب‌های تابستان به کولر و پنکه نیازی نداشتیم.»
شنیدن این خبر برای من حس خاصی نداشت چون فرقی در شرایط زندگی ما ایجاد نشده. ما سال‌هاست در این هوا زندگی می‌کنیم و فکر نمی‌کنم وضعیت هوا بهتر بشه. مگر اینکه آب به تالاب برگرده. اگر آب باشه دیگه نیازی به هیچ بودجه و هیچ مسوولی نیست هوا خودش خوب می‌شه. اما در حال حاضر ما با این وضعیت هوا کنار اومدیم.
اما حالا همین بادهای ۱۲۰ روزه نه تنها کمکی که به بهبود هوا نمی‌کنند بلکه شده‌اند عامل مهم پخش ریزگردها از بستر خشکیده تالاب هامون و زابل را به آلوده‌ترین شهر دنیا بدل کرده‌اند. دیروز خبری به طور گسترده در رسانه‌ها منتشر شد که بنا به گزارش سالانه سازمان جهانی بهداشت، زابل، شهر تالاب هامون، آلوده‌ترین شهر جهان از نظر ریز آلاینده است. در سالهای پی در پی خشکسالی که عمرشان به اندازه سالهای زندگی محمد است، این ریزگردها بودند که در کنار اثراتی که خشکسالی بر کسب و کار و وضعیت اقتصادی مردم گذاشت، سلامت اهالی زابل را تهدید کردند. در فصل گرم غلظت گرد و غبار موجود در هوای سیستان گاهی به چندین برابر حد مجاز می‌رسد و همین امر سیستان را در رتبه نخست ابتلا به بیماری‌های تنفسی قرار داده و حالا به آلوده‌ترین شهر جهان از لحاظ آلاینده‌های موجود در هوا تبدیلش کرده است. مطابق برخی آمارها سالانه بیش از۵۰۰ نفر در سیستان به بیماری سل مبتل می‌شوند و بیماری‌های تنفسی از علل عمده مرگ و میر کودکان زیر ۵ سال این شهرستان است. پس از انتشار این خبر ساکنان زابل از حس و حال‌شان بعد از شنیدن آن می‌گویند. آنها ساکنان آلوده‌ترین شهر جهانند. مهدی ۴۲ ساله از اعضای سازمان نظام مهندسی ساختمان می‌گوید: «حس من مثل حس کودکیه که سال‌ها با سرطان جنگیده و خانواده‌اش حرفشو باور نمی‌کردن. تا اینکه یه روز تلوزیون رو روشن می‌کنن و می‌بینن که تمام شبکه‌های جهان دارن در مورد من و بیماریم صحبت می‌کنند. معلومه اولش خوشحال شدم اما وقتی پدر و مادر تلوزیون رو خاموش کردن، این احساس براشون قابل لمسه.» رسول از فعالان زیست محیطی جوان شهر زابل که مدتی است انگیزه فعالیت‌هایش را از دست داده می‌گوید: «راستش را بخواهید شنیدن این خبر برای من حس خاصی نداشت چون فرقی در شرایط زندگی ما ایجاد نشده. ما سال‌هاست در این هوا زندگی می‌کنیم و فکر نمی‌کنم وضعیت هوا بهتر بشه. مگر اینکه آب به تالاب برگرده. اگر آب باشه دیگه نیازی به هیچ بودجه و هیچ مسوولی نیست هوا خودش خوب می‌شه. اما در حال حاضر ما با این وضعیت هوا کنار اومدیم.»
برخلاف رسول، رضا که کارمند یک شرکت راهسازی است و روزهای زیادی در هوای غبارآلود جاده‌های زابل کار کرده است و از نزدیک با تنفس هواب بد آشناست، می‌گوید: «بعد از شنیدن این خبر حالم خیلی بد شد. تصور اینکه دارم در آلوده‌ترین هوای دنیا نفس می‌کشم اصلا حس خوبی نداره. اما باید واقعیت را بپذیریم و به فکر کاهش اثراتش باشیم. خیلی مشکلات با همت مسوولان رفع می‌شن. اینکه چقدر در پیگیری آب تالاب هامون جدیت داشته باشند یا به فضای سبز شهر زابل توجه کنند، مهمه.»
پیرمرد شصت وپنج سالهای که اطلاعی از این موضوع نداشته از شنیدن خبر تعجب می‌کند، چند ثانیه‌ای طول می‌کشد تا بگوید: «واقعا زابل آلوده‌ترین شهر دنیاست؟» و دلیلش را جویا می‌شود. بلافاصله می‌پرسد: «چه جوری اینجا زنده موندیم؟» و خودش با لبخندی تلخ جواب میدهد: «خدا کمک کنه، زندگی سخت شده». سمانه مهندس عمران ساکن شهر زابل از شنیدن این خبر به‌شدت متاثر است و از اینکه با وجود این اخبار مدت‌هاست حق بدی آب و هوا از فیش حقوق کارمندان شهر زابل حذف شده است گله‌مند است. می‌گوید: «نخستین چیزی که از ذهنم گذشت این بود که این خبر باعث می‌شه بسیاری از مردم دوباره به رفتن فکر کنند و از زابل مهاجرت کنند.» خودش اعتقاد دارد اهل رفتن از این خاک نیست. زابل آلوده‌ترین شهر جهان هم که شده باشد، در تصمیمش تاثیری ندارد.
وضعیت زابل تاسف‌برانگیزه و برای هیچ کس هم مهم نیست. سال‌هاست ما مردم زابل با این مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنیم و هیچ بهبودی هم حاصل نمی‌شه. با این حال من سال بعد برمی‌‌گردم زابل. نه در دوره دانشجویی در شیراز و نه در سالهای معلمی در زاهدان هیچ‌وقت نتونستم حس آرامشی که در زابل داشتم پیدا کنم.
سمانه ادامه میدهد: «هر خبر بدی شاید یک نکته مثبت هم داشته باشه. نکته مثبت این خبر هم می‌تونه این باشه که مسوولان شهری برای گرفتن اعتبارات اقدام کنند و دولت بودجه خاصی را برای بهبود وضعیت هوا و همینطور مسائل اقتصادی و معیشتی مردم اختصاص بده. شاید این رفتن‌های مردم هم کمتر شد. هر زمانی که در سیستان کشاورزی رونق گرفته و تالاب هم آب داشته، بادهای ۱۲۰ روزه معضل نبودند. امیدواریم با توجه به این اخبار وضعیت حقابه هامون را با جدیت بیشتری پیگیری کنند.»
لیلا دانشجوی ترم اول رشته مهندسی کشاورزی از شنیدن این خبر زیاد نگران نشده، چرا که بدون شنیدن خبر هم می‌دانسته چه هوایی را تنفس می‌کنند و این ریزگردها چه قدر روی سلامتی‌شان تاثیر گذاشته است. با خنده می‌گوید: «دنیا فهمیده ما چه قدر میکروب وارد بدن‌مون می‌شه اما تو کشور خودمون کسی اهمیت نمی‌ده. البته بخش عمده مشکل به خاطر خشکسالی ایجاد شده. باید بارون بباره و آب بیاد.»
محسن که اهل زابل است و در شیراز درس خوانده و در زاهدان معلم است چند وقتی است درخواست تغییر محل خدمتش از زاهدان به زابل را پیگیری می‌کند. شنیدن این خبر اما در عزم او برای بازگشت به زادگاهش تغییری ایجاد نکرده است و می‌گوید: «وضعیت زابل تاسف‌برانگیزه و برای هیچ کس هم مهم نیست. سال‌هاست ما مردم زابل با این مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنیم و هیچ بهبودی هم حاصل نمی‌شه. با این حال من سال بعد برمی‌‌گردم زابل. نه در دوره دانشجویی در شیراز و نه در سالهای معلمی در زاهدان هیچ‌وقت نتونستم حس آرامشی که در زابل داشتم پیدا کنم.»
زابل در شرایطی به عنوان آلوده‌ترین شهر جهان انتخاب شده است که روز گذشته، معصومه ابتکار، رییس سازمان حفاظت محیط زیست به این شهر سفر کرد. بیشتر مردم سیستان سفر ابتکار را فرصت مناسبی برای بیان مشکلات‌شان به سکاندار محیط زیست کشور دانستند. یکی از سایت‌های محلی هم خطاب به معصومه ابتکار نوشت: «خانم ابتکار به آلوده‌ترین شهر جهان خوش آمدید.»