انتقال آب از کارون با فشار سیاست
پروژههای انتقال آب در كشور از كارون بزرگ در حالی با نام شرب اجرا می‌شوند كه به‌كام صنایع هستند. مسئولان از یك سو مردم را به صرفه‌جویی در مصرف آب دعوت می‌كنند، و از سوی دیگر خود با فریبكاری و تحت فشار لابی‌های سیاسی تیشه به ریشه منابع آبی كشور می‌زنند. آب هست ولی كم هست، این شعار‌ی است كه این روزها بر روی در و دیوار شهرها نقش بسته و در شبكه‌های مختلف صدا و سیما نیز مردم را به صرفه‌جویی در مصرف این مایه حیات دعوت می‌كنند. اما اینكه مسئولان تا چه اندازه به این شعار در تصمیم‌گیری و عملكرد خود اعتقاد دارند، خود جای سوال است؛ چرا كه هر روز خبری از سوء‌مدیریت و لابی‌های سیاسی در مدیریت منابع آبی موجود در كشور به گوش می‌رسد.
علاقه‌مندی وزارت نیرو به سدسازی
رتبه ۱۳۲ در بین ۱۳۳ کشور دنیا در رتبه‌بندی جهانی مدیریت منابع آب ایران خود گواه روشنی بر این مسئله است. براساس استانداردهای جهانی هر کشوری که بیش از ۴۰ درصد منابع آب تجدید‌شونده را استفاده کند، وارد بحران آب می‌شود، در حالی که در ایران حدود ۷۲ درصد از منابع آب تجدید شونده مورد استفاده قرار می‌گیرد. در قوانین و برنامه چهارم و پنجم توسعه حکم شده که وزارت نیرو باید میزان آب از دست‌رفته در آب‌های زیرزمینی را تا حداکثر ۲۵ درصد احیا کند و برگرداند، ولی به‌نظر می‌رسد وزارت نیرو تنها به اجرای کارهای سخت‌افزاری مثل سدسازی علاقه‌مند است، نکته جالب توجه اینجاست که سدسازی تکنولوژی منسوخ شده‌ای است که یکی از دلایل اصلی کاهش منابع آبی و بحران آب در دنیا شناخته شده است.
وزارت نیرو به‌عنوان متولی منابع آبی در کشور از تمامی مشکلات، محدودیت‌ها و چالش‌های حوزه آبی در کشور اطلاع دارد. وقتی وزارت نیرو به قانون پایبند نیست چگونه می‌توانیم انتظار داشته باشیم کشاورزان به قانون پایبند باشند.
بهشت‌آباد تعطیل نشده است
یکی از طرح‌هایی که در چند سال اخیر در کشور اعتراض‌های فراوانی را به دنبال داشته پروژه انتقال آب از کارون و سرشاخه‌های آن به فلات مرکزی ایران است. پروژهای که به‌گفته مسئولان سازمان محیط زیست تیشه به ریشه محیط زیست کشور می‌زند. یکی از این پروژه‌ها انتقال آب بهشت‌آباد از چهارمحال وبختیاری به اصفهان است. پروژهای که در مقطعی سازمان محیط زیست خبر توقف آن را داده بود اما شواهد حاکی از آن است که بهشت‌آباد همچنان در حال اجر است.
بهشت‌آباد به‌دلیل کمبود بودجه تعطیل است نه نبود مجوز سازمان محیط زیست
هومان خاکپور، کارشناس محیط زیست دراین‌باره به «قانون» می‌گوید: افراد محلی گفته‌اند که این پروژه تعطیل نشده و همچنان در حال اجرا است، بنده نیز در همین حد از ادامه این پروژه اطلاع دارم. به‌نظر نمی‌آید که پروژه به‌صورت کامل متوقف شده باشد، ممکن است که سرعت اجرای پروژه کند شده باشد و یا اینکه با محدودیت‌هایی در کار و منابع مالی مواجه شده باشند. ولی اینکه به‌دلیل عدم صدور مجوز سازمان محیط زیست پروژه به سمت تعطیلی رفته را بعید می‌دانم. این پروژه مجوز سازمان را ندارد اما ممنوعیت قانونی و قضایی برای آن اعلام نشده و تا زمانی‌که دستور قضایی برای توقف پروژهای صادر نشود هیچ پیمانکاری پروژه‌اش را تعطیل نمی‌کند مگر اینکه به‌لحاظ قانونی منابع مالی مورد نیاز تامین نشده باشد، در پروژههای انتقال آب سبزکوه و بهشت آباد مشکل اصلی کمبود بودجه است.
مطمئن باشید اگر آنها می‌توانستند منابع مالی و ردیف اعتباری پروژههای بهشت‌آباد و سبزکوه را تامین کنند هیچگاه نیازی به چانه‌زنی نداشتند و اصرار به سازمان محیط زیست برای صدور مجوز نمی‌کردند چرا که در استان چهار محال و بختیاری پروژههای بدون مجوز ارزیابی اجرا شده و منتظر این مجوزها نمانده‌اند.
وزارت نیرو سازمان محیط زیست را نمی‌بیند
خاکپور می‌افزاید: براساس قانون و مصوبه شورای‌عالی محیط زیست تمامی پروژههای عمرانی که مشمول ارزیابی سازمان محیط زیست می‌شوند باید در زمان مکان‌یابی و امکان‌سنجی از این سازمان مجوز اخذ کنند، یعنی قبل از آغاز پروژه چرا که تامین ردیف اعتباری منوط به اخذ این مجوزها است اما مشکل اینجاست که دستگاه متولی که وزارت نیرو است بدون گرفتن این مجوزها تحت فشارها و لابی‌های سیاسی کار را شروع می‌کنند. با این روش کار، سازمان محیط زیست را در عمل انجام شده قرار می‌دهند.
تمامی پروژههای انتقال آب فاقد مجوز است
او با اشاره به اینکه تمامی پروژههای اجرا شده و یا در حال اجرا فاقد مجوز از سازمان محیط زیست هستند، می‌گوید: پروژههایی مانند سد خرسان۳، تونل‌های انتقال آب بهشت‌آباد، گلاب یک و دو و سبزکوه که پیشینه برخی از آنها حتی به ۵ سال گذشته برمی‌گردد، در حال حاضر مدعی هستند که بخش زیادی از بیت‌المال صرف این پروژه‌ها شده و توقف آنها به‌معنای هدر رفت و اتلاف بیت‌المال است.
وزارت نیرو مردم را ترغیب به بی‌قانونی می‌کند
خاکپور ادامه می‌دهد: تمامی این اتفاق‌ها در شرایطی رخ می‌دهد که وزارت نیرو به‌عنوان متولی منابع آبی در کشور از تمامی مشکلات، محدودیت‌ها و چالش‌های حوزه آبی در کشور اطلاع دارد. وقتی وزارت نیرو به قانون پایبند نیست چگونه می‌توانیم انتظار داشته باشیم کشاورزان به قانون پایبند باشند. عملکرد وزارت نیرو مردم را به بی‌قانونی ترغیب می‌کند. این کارشناس محیط زیست درباره پروژههای غیرکارشناسی وزارت نیرو می‌گوید: باور بنده بر این است که بدنه کارشناسان وزارت نیرو به‌عنوان مجری و متولی کارشناسی این پروژه‌ها به اشتباه بودن این گونه پروژه‌ها باور دارند اما تصمیم‌گیری در این رده صورت نمی‌گیرد معمولاً تصمیم‌گیری‌ها در رده‌های مدیریتی با لابی و فشارهای افراد سیاسی انجام می‌گیرد. اگر الان ادعا می‌شود که توقف این پروژه‌ها هدر رفت بیت‌المال است این صحبت کارشناسان وزارت نیرو نیست بلکه صحبت مسئولان و نمایندگان سیاسی در استان‌ها یا در سطح کشور است.
مسئله‌ای تعجب برانگیز این است چرا دولت فریبکاری می‌کند، چرا به بهانه شرب این همه پروژه برای توسعه صنایع تعریف می‌کند؟ چرا که تامین آب شرب را می‌توان با تنها یکی از این پروژه‌ها برای همیشه حل کرد.
محیط زیست با این بضاعت مجبور است موافقت کند
خاکپور یادآور می‌شود: سازمان محیط زیست به‌دلیل اینکه از بضاعت لازم در تصمیم‌گیری و مدیریت منابع آبی کشور برخوردار نیست، در نهایت مجبور است به این پروژه‌ها تن بدهد. هر چند در سال‌های اخیر سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور با حساسیت ویژه‌ای با این مسئله برخورد می‌کند و اعلام کرده تا سازمان محیط زیست مجوز ارزیابی صادر نکند، ردیف اعتباری به آن پروژه تخصیص نمی‌دهد. مطمئن باشید اگر آنها می‌توانستند منابع مالی و ردیف اعتباری پروژههای بهشت‌آباد و سبزکوه را تامین کنند هیچگاه نیازی به چانه‌زنی نداشتند و اصرار به سازمان محیط زیست برای صدور مجوز نمی‌کردند چرا که در استان چهار محال و بختیاری پروژههای بدون مجوز ارزیابی اجرا شده و منتظر این مجوزها نمانده‌اند. پروژه گلاب یک بدون مجوز سازمان تمام شد و گلاب دو در مراحل نهایی است به‌دلیل اینکه منابع اعتباری آن را از بودجه استان اصفهان تامین کرده‌اند. در حال حاضر نیز اگر اصرار به سازمان محیط زیست برای صدور مجوز می‌کنند برای این است که می‌خواهند تنش‌های اجتماعی این طرح را کاهش دهند چون مابقی پروژه‌هایشان به این مسئله گره خورده است.
انتقال آب از سرشاخه‌های دز در فریدن اصفهان
او با اشاره به اینکه این پروژه‌ها به‌نام شرب است ولی به‌کام صنعت می‌گوید: مسئولان استان اصفهان مدعی هستند که با پروژه گلاب تا افق ۱۴۲۰ نیاز آبی اصفهان بزرگ را با جمعیت ۵ میلیون نفری تامین می‌کنند، هنگامی که بحث آب شرب مطرح می‌شود این توجیه منطقی است. ولی وقتی پروژه بهشت‌آباد را به بهانه آب شرب اجرا می‌کنند و آنگاه پروژههایی در قالب انتقال یک میلیارد متر مکعب آب به اصفهان را در فریدن اصفهان از سرشاخه‌های دز اجرا می‌کنند صورت مسئله فرق می‌کند. رودخانه دز از لرستان سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از منطقه‌ای در مرز اصفهان و چهارمحال و بختیاری وارد کارون بزرگ در خوزستان می‌شود. یعنی بخش‌هایی از حوضه آبریز این رودخانه در لرستان، اصفهان و چهارمحال قرار دارد. تمامی این پروژه‌ها به‌بهانه انتقال آب شرب رخ می‌دهد، معمولا هنگامی که پروژههای انتقال آب را تعریف می‌کنند یک درصد ناچیزی مثلا ۵ درصد را برای آب شرب اختصاص می‌دهند چراکه آنها نمی‌خواهند مخالف سیاست دولت که اعلام کرده با هیچ پروژه انتقال آب به‌جز شرب موافقت نمی‌کند، حرکت کنند.
متاسفانه در فلات مرکزی کشور ما یک توسعه اشتباه در کشاورزی و صنایع داشته‌ایم و با توهم وجود منابع آبی در یک استان دیگر چشم به کارون بزرگ دوخته‌ایم. تمامی این کارها به نابودی کارون بزرگ و در نهایت نابودی خوزستان ختم می‌شود.
عقلانیت در تصمیم‌گیری‌های دولت در حوزه آب وجود ندارد
خاکپور عنوان می‌کند: استان اصفهان به‌دلیل توسعه صنایعی مانند فولاد رتبه بالایی در تولید ناخالص ملی در کشور دارد؛ همین مسئله باعث افزایش نرخ مهاجرت به این استان شده، این اتفاق بلای جان خود اصفهان شده است. فرونشست زمین در مناطقی که صنایع مستقر شده و توسعه‌ای که در بخش کشاورزی داشته‌ایم یکی از پیامدهای منفی این توسعه صنعت است. مسئله‌ای تعجب برانگیز این است چرا دولت فریبکاری می‌کند، چرا به بهانه شرب این همه پروژه برای توسعه صنایع تعریف می‌کند؟ چرا که تامین آب شرب را می‌توان با تنها یکی از این پروژه‌ها برای همیشه حل کرد. اگر تونل گلاب می‌تواند مشکل را حل کند چرا این پروژه را اجرا نمی‌کنند اما مابقی پروژه‌ها مانند بهشت‌آباد و سرشاخه‌های دز را تعطیل کنند. در این تصمیم‌گیری‌ها در دولت عقلانیت وجود ندارد، همه این اتفاقات براساس سیاسی‌کاری و نفوذ مسئولان این استان‌ها در دولت است.
آب چهارمحال و بختیاری در شهر رفسنجان کرمان
او به پروژه انتقال آب ونک اشاره می‌کند و می‌گوید: پروژه دیگری در استان چهارمحال و بختیاری تعریف شده به‌نام ونک با هدف انتقال آب از این استان به شهر رفسنجان در کرمان، نکته جالب توجه اینجاست که مسئولان استان اصفهان نیز به این پروژه اعتراض کرده‌اند. متاسفانه در فلات مرکزی کشور ما یک توسعه اشتباه در کشاورزی و صنایع داشته‌ایم و با توهم وجود منابع آبی در یک استان دیگر چشم به کارون بزرگ دوخته‌ایم. تمامی این کارها به نابودی کارون بزرگ و در نهایت نابودی خوزستان ختم می‌شود. بر اساس آمار منتشر شده دولت در خوزستان، پهناهای آبی خوزستان به یک سوم رسیده؛ در حال حاضر کانون تولید گرد و غبار تنها تالاب‌های خشک‌شده نیستند؛ در حدود ۲ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی که به دلیل کاهش منابع آبی بایر شده، تبدیل به کانون تولید گرد و غبار شده‌اند. این آمار گزارش ستاد مقابله با ریزگرد در کشور است.
بر اساس آمار منتشر شده دولت در خوزستان، پهناهای آبی خوزستان به یک سوم رسیده. در حال حاضر کانون تولید گرد و غبار تنها تالاب‌های خشک‌شده نیستند؛ در حدود ۲ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی که به دلیل کاهش منابع آبی بایر شده، تبدیل به کانون تولید گرد و غبار شده‌اند. این آمار گزارش ستاد مقابله با ریزگرد در کشور است.
۱۶ سد روی کارون خالی ساخته می‌شود
خاکپور می‌گوید: از یک سو بارگذاری‌های غلط در فلات مرکزی چه به‌بهانه صنعت و یا کشاورزی و از سوی دیگر احداث چندین سد بر روی کارون تیشه به ریشه منابع آبی ایران زده است. در حال حاضر ۵ سد غرقابی که ظرفیت ذخیره ۱۴ میلیارد متر مکعب آب را دارد بر روی کارون احداث شده این در حالی است که کل آورده آب کارون بزرگ در شرایط نرمال ۱۴ میلیارد متر مکعب بوده و در شرایط فعلی به ۹ میلیارد متر‌مکعب رسیده است. در شرایط فعلی سدها خالی هستند و هیچ‌کدام‌شان در ظرفیت بالای تولید انرژی بر‌‌قابی نیستند. ما با سدهایی مواجه هستیم که آب در آنها نیست و سرمایه‌گذاری بر روی آنها انجام شده و این سدها ۵۰۰ میلیون متر مکعب در سال تبخیر دارند یعنی به اندازه سد کرج تبخیر آب داریم. همچنین وزارت نیرو در اقدامی جالب احداث ۱۶ سد دیگر روی کارون بزرگ را در دست مطالعه و اجرا دارد، آینده‌ای که برای کشور متصور می‌شوم با این گونه اقدامات نابودی کارون و در پی آن خوزستان و ایران است.