قحطی قلم
«آزادی بیان» در جهان مدرن این‌روزها رو به موت است و آزادی ایده‌ها هم. کلمات با دست‌ودلبازی تمام در اختیار محافظان قدرت‌های مسلط قرار می‌گیرند و محدودیت از آن ایده‌های معترض و رسواگر است؛ نتیجه این محدودیت دلسردکننده برای بسیاری چیزی نیست جز خودسانسوری.
«هراس از نظارت دولتی، نویسندگان سراسر جهان و حتی ساکنان کشورهای مدعی آزادی بیان را به سمت خودسانسوری سوق داده است»؛ این گزاره جان کلام گزارش انجمن جهانی قلم است و آنطور که این انجمن شرح داده، خودسانسوری «تاثیر مخربی» در آزادی اطلاعات داشته است. این گزارش با عنوان «دلسردی جهانی: تاثیر نظارت جمعی بر نویسندگان بین‌المللی» نشان می‌دهد که بیش از نیمی از ٨٠٠ نویسنده مورد مطالعه این انجمن فکر می‌کنند که نظارت دولت به‌طور قابل‌توجهی به اعتبار ایالات‌متحده‌آمریکا به‌عنوان مدافع جهانی آزادی بیان ضربه زده است. علاوه‌بر‌این، براساس این مطالعه، نویسندگانی که در کشورهای آزاد زندگی می‌کنند به همان میزان نویسندگان ساکن کشورهای غیرآزاد در مورد نظارت نگران هستند (به‌ترتیب ٧۵درصد و ٨٠درصد). در ادامه این گزارش آمده است: «سطح خودسانسوری نویسندگانی که در دموکراسی‌های لیبرال زندگی می‌کنند متحیرکننده است و نشان می‌دهد که برنامه‌های نظارت جمعی این کشورها موجب نومیدی نویسندگان از آزادی بیان شده است.» براساس این گزارش، ٣۴درصد نویسندگانی که در دموکراسی‌های لیبرال زندگی می‌کنند، به خودسانسوری اعتراف کرده‌اند؛ در حالی که درصد خودسانسوری در کشورهای استبدادی ۶١درصد و در کشورهای نیمه‌دموکراتیک ۴۴درصد است. در چنین خفقانی، نویسندگان تمایلی به صحبت‌کردن، نوشتن یا انجام تحقیقات موشکافانه در مورد دولت ندارند؛ امری که تاثیر مخربی بر آزادی اطلاعات دارد و اگر نویسندگان به‌دلیل ترس از مجازات احتمالی از پیگیری و کاوش در برخی موضوعات خودداری کنند، اطلاعاتی که در دسترس خوانندگان -به‌ویژه خوانندگانی که به‌دنبال فهمیدن بحث‌برانگیزترین و چالشی‌ترین مسایل جهان امروز هستند- قرار می‌گیرد تا حد زیادی بی‌خاصیت می‌شود.
گزارش ماه ژوئن سال٢٠١۴ اتحادیه آزادی‌های مدنی آمریکا و دیده‌بان حقوق بشر هم نشان داد که پس از افشاگری‌های ادوارد اسنودن در مورد جاسوسی گسترده سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا، روزنامه‌نگاران و وکلای زیادی به‌خاطر ترس از جاسوسی دولت، از کار روی موضوعات بحث‌برانگیز خودداری کردند.در همین حال، شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی بر این باورند که نظارت دولت ایالات‌متحده و شرکای «پنج چشم»، (که شامل استرالیا، انگلستان، کانادا و نیوزیلند می‌شود) به اعتبار خارجی این کشورها در دفاع از آزادی بیان و دیگر مسایل حقوق‌بشری آسیب زده است. تقریبا ۶٠درصد نویسندگان کشورهای غربی و شرکای «پنج‌چشم» می‌گویند که افشای برنامه‌های نظارتی دولت ایالات‌متحده، اعتبار جهانی این کشور را تحت‌تاثیر قرار داده است. گزارش ماه ژوئن سال٢٠١۴ اتحادیه آزادی‌های مدنی آمریکا و دیده‌بان حقوق بشر هم نشان داد که پس از افشاگری‌های ادوارد اسنودن در مورد جاسوسی گسترده سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا، روزنامه‌نگاران و وکلای زیادی به‌خاطر ترس از جاسوسی دولت، از کار روی موضوعات بحث‌برانگیز خودداری کردند.
«سوزان ناسل»، مدیر اجرایی انجمن قلم آمریکا با خائنانه‌خواندن نظارت گفت: «در حالی که دولت‌ها ممکن است بخواهند از برنامه‌های نظارتی برای تشخیص تخلفات تروریستی استفاده کنند، مردم تحت نظارت، رفتار خود را برای جلوگیری از پاییدن تغییر می‌دهند. گستردگی این برنامه‌ها موجب می‌شود میلیاردهانفر از کسانی که حس حفظ حریم شخصی و آزادی آنها محدود است، تحت‌تاثیر قرار گیرند.»
وقتی معترضان مصری توانستند «حسنی مبارک» را سرنگون کنند، «وائل غنیم»، مدیر ارشد بازاریابی شرکت گوگل در خاورمیانه به «وولف بلیتزر» گوینده خبر سی‌ان‌ان گفت: «اگر می‌خواهید دولتی را از پا درآورید، به آنها اینترنت بدهید.» حالا و حدود چهارسال پس از قیام مصری‌ها، آزادی رسانه‌های مصر به محاق رفته و آنطور که کمیته حمایت از روزنامه‌نگاران گزارش داده، ده‌هاروزنامه‌نگار مصری زندانی شده‌اند. تابستان گذشته سازمان عفو بین‌الملل گزارش داد، اسناد داخلی‌‌ای به دست آورده که نشان‌دهنده قرارداد دولت برای ایجاد سیستم جاسوسی در فیس‌بوک، توییتر، واتس‌اپ و سایر رسانه‌های اجتماعی است. شاید باید شعار «وائل غنیم» را اینگونه تغییر دهیم: «برای توانمند‌سازی دولت‌ها به آنها اینترنت بدهید.»در چنین شرایطی کاربرد استفاده از رسانه‌های اجتماعی و اینترنت نیز محل بحث می‌شود. سال٢٠١١ و در بحبوحه بهارعرب به نظر می‌رسید شبکه‌های اجتماعی مزیتی است برای مبارزه با رژیم‌های مستبد. وقتی معترضان مصری توانستند «حسنی مبارک» را سرنگون کنند، «وائل غنیم»، مدیر ارشد بازاریابی شرکت گوگل در خاورمیانه به «وولف بلیتزر» گوینده خبر سی‌ان‌ان گفت: «اگر می‌خواهید دولتی را از پا درآورید، به آنها اینترنت بدهید.» حالا و حدود چهارسال پس از قیام مصری‌ها، آزادی رسانه‌های مصر به محاق رفته و آنطور که کمیته حمایت از روزنامه‌نگاران گزارش داده، ده‌هاروزنامه‌نگار مصری زندانی شده‌اند. تابستان گذشته سازمان عفو بین‌الملل گزارش داد، اسناد داخلی‌‌ای به دست آورده که نشان‌دهنده قرارداد دولت برای ایجاد سیستم جاسوسی در فیس‌بوک، توییتر، واتس‌اپ و سایر رسانه‌های اجتماعی است. شاید باید شعار «وائل غنیم» را اینگونه تغییر دهیم: «برای توانمند‌سازی دولت‌ها به آنها اینترنت بدهید.»
جالب آنکه ایالات‌متحده و سایر کشورهای داعیه‌دار دموکراسی به همان میزان کشورهای توسعه‌نیافته، اینترنت را هم تهدید و هم فرصت می‌بینند. بسیاری از این کشورها هم حتی ابایی از نظارت‌های اینترنتی خود ندارند و حتی کشورهایی نظیر روسیه، هند و استرالیا به این نظارت‌های خود جنبه قانونی داده‌اند. اطلاعات فاش‌شده از سوی ادوارد اسنودن این نکته را روشن کرده که اینترنت ابزاری برای نفوذ در زندگی شهروندان از جمله روزنامه‌نگاران است. درواقع جاسوسی الکترونیکی دولت‌ها به این معنی است که هیچ روزنامه‌نگاری نمی‌تواند با وجدان آسوده به منبع خود گمنام‌ماندنش را تضمین دهد.
