پلازای ولیعصر، ژست ۱۶۰میلیاردی آقای شهردار
شهرداری تهران ۱۶۰ میلیارد تومان از بودجه شهر را برای ساخت پلازای ولیعصر هزینه کرده است. هدف از ساخت مجتمع‌های ایستگاهی ایجاد درآمد پایدار برای مترو است اما حالا شهردار تهران در یک ژست فرهنگی گفته شهرداری به این مجتمع نگاه اقتصادی ندارد. پرسش اینجاست چه کسی به شهرداری اجازه داده بودجه شهر را خارج از مصوبه‌های شورای شهر هزینه کند؟
گونی‌های اطراف میدان ولیعصر بالاخره بعد از هشت سال کنار رفتند و چشم مردم تهران به چاله عظیم، و در شب نورانی وسط میدان روشن شد. این گودال بزرگ یک پلازای هفت طبقه‌ای در زیر زمین است با ۴۲ هزار متر مربع زیربنا و ۳هزارمتر مربع فضای فرهنگی، که ایستگاه خطوط ۳ و ۶ مترو هم هست.
ساخت این مجتمع تجاری زیر میدان ولیعصر از سال‌ها پیش منتقدان بسیاری داشت. فرستادن آدم‌ها به زیرزمین شهر که با ساخت زیرگذر چهارراه ولیعصر شروع شد و به زیرگذرهای میدان آزادی و حالا مجتمع تجاری زیرزمینی منتهی شده از نگاه منتقدان یعنی اولویت‌دادن به خودروها در شهر و خالی‌کردن خیابان‌ها از پیاده‌ها.
«گیتی اعتماد»، معمار و پژوهشگر امور شهری یکی از این منتقدان است که در گفتگو با روزنامه شهروند گفته «من با این شیوه شهرسازی و گودال‌باغچه ساختن از میدان‌های مهم موافق نیستم. خالی‌کردن چهارراه‌ها و میدان‌ها از مردم، کار وحشتناکی است و در مورد چهارراه ولیعصر هم این اتفاق افتاد. این خیابان نماد یک زندگی شهری و مدنیت است ولی الان شهر و میدان تاریخی ولیعصر تبدیل به یک سواره‌رو شده است. اگر شهر بخواهد زنده و پویا باشد باید مردم حضور داشته باشند. ما با دست خود اولویت را به ماشین‌سواری می‌دهیم و می‌گوییم چرا شهر آلوده است. وقتی امکان پیاده‌روی را سخت می‌کنیم مردم را تشویق به سمت سفر و خرید ماشین می‌کنیم. این سیاست مردم را به سمت سواره شدن و همچنین خودروهای تک‌سرنشین پیش می‌برد.»
منتقدان دیگری هم وجود دارند که از ساخت مجتمع‌های تجاری و مال‌ها و هایپرمارکت‌ها که روز به روز در گوشه‌ای از تهران سربرمی‌آوردند شکایت دارند. به عقیده آنها ساخت این نوع مراکز تجاری عظیم علاوه بر ضربه به کسب و کارهای کوچک باعث بیشتر‌شدن ترافیک و هجوم مردم به یک نقطه از شهر می‌شود. مال‌های تهران در خیابان‌هایی که همین امروز هم بیشتر از ظرفیت‌شان خودرو در آنها رفت و آمد می‌کند، فضای شهر را غیرقابل تحمل‌تر از گذشته کرده است و چهره شهر را کاسب‌کارانه و پول‌محور می‌کند.
شهرداری هم برای ساخت این پلازا استدلال‌هایی داشت. محکم‌ترین استدلال شهرداری این بود که این مجتمع ایستگاهی برای تامین درآمدهای پایدار مترو است. پیشتر شورای شهر تهران به شهرداری اجازه داده بود تا برای کمک مالی به مترو و تامین درآمدهای پایدار برای این شرکت، مجتمع‌های ایستگاهی بسازد و با اجاره‌دادن این مراکز تجاری به درآمدی قابل اتکا دست پیدا کند. سیاستی که با اشتیاق شهرداری به فروش هرآنچه دارد برای رسیدن سریع‌تر به پول چندان موفق نبوده است.
ابهام در کاربری پلازا بعد از ساخته‌شدن
اما شهردار تهران در یک سخنرانی پرشور در افتتاحیه میدان ولیعصر اعلام کرده که شهرداری به پلازای میدان ولیعصر نگاه اقتصادی ندارد. به گفته محمدباقر قالیباف، شهرداری هرگز قصد واگذاری فضا برای فعالیت‌های تجاری را نداشته و قصد دارد این مکان را به موضوعات فرهنگی، هنری و اجتماعی اختصاص دهد.
در این مجتمع که ۴۲هزار متر مربع زیربنا دارد، فقط سه هزار متر به فضای فرهنگی اختصاص داده شده است. به این معنی بقیه ۳۹ هزار متر مربع دیگر احتمالا باید به فروشگاه تبدیل شود، که این با گفته شهردار تهران در تناقض است.
تناقض موجود میان شورای شهر و شهرداری، از یک‌سو و واقعیات پروژه با سخنان شهردار تهران بر ابهام این وضعیت افزوده است. اما حتی اگر گفته‌های شهردار تهران درست باشد باید پرسید چرا نباید شهرداری به این فضا نگاه اقتصادی داشته باشد؟ آیا صرف یک ژست فرهنگی و سیاسی گرفتن می‌تواند به اداره بهتر شهر کمک کند؟
شهر تهران بیش از بیست سال است که با فروش تراکم، تغییر کاربری و عوارض ساخت و ساز اداره می‌شود، شیوه‌ای که جز شهرفروشی نام دیگری برازنده آن نیست. در این میان شورای شهر تهران شهرداری را مجبور کرده بود هر سال ۵ درصد از درآمدهای ناپایدار خود بکاهد و به درآمدهای پایدار بیافزاید. سیاستی که هرگز عملی نشد و همچنان بیش از ۷۰ درصد درآمدهای شهرداری از راه‌های ناپایدار تامین می‌شود.
یکی از شیوه‌های تامین درآمدهای پایدار در دنیا برای شهرداری‌ها مشارکت در ساخت پروژه‌های شهر و اجاره‌دادن آنها است. شیوه‌ای که با وجود دیربازده بودن برای مدت بسیار طولانی می‌تواند درآمدی پایدار و قابل اتکا ایجاد کند. با این حال شهرداری تهران که اغلب در فکر ساخت پروژه‌های بلندپروازانه و در برخی موارد نمایشی است به درآمدهای زودبازده و هنگفت نیاز دارد و برهمین اساس نه تنها به این سمت حرکت نکرد که بخش اعظمی از دارایی‌های خود را هم در این مدت فروخته است.
در واقع شهردار تهران به جای ژست فرهنگی که گرفته باید به این پرسش پاسخ دهد که بر اساس کدام حق و مجوز ۱۶۰ میلیارد تومان از پول مردم شهر را صرف ساخت پروژه‌ای به این عظمت کرده، باز هم آن را پیش از یک انتخابات دیگر افتتاح کرده و در ادامه هم برنامه‌ای برای درآمدزایی از آن برای شهر ندارد؟
فعالیت‌های فرهنگی بی‌ثمر با بودجه شهر
پلازای ولیعصر یکی از خاطره‌انگیزترین میدان‌های این شهر را، شهری که هر روز مانند باغچه شهرداری زیر و رو می‌شود، از بین برده است. هزاران متر فضای زیرزمینی به شهر اضافه کرده و مردم و پیاده‌ها را از فضای روی سطح شهر محروم خواهد کرد و در نهایت هم بنا به گفته‌های شهردار تهران، ثمره اقتصادی قابل توجهی برای ایجاد درآمدی پایدار نخواهد داشت. موضوعی که از اساس دلیل ساخت مجتمع‌های ایستگاهی بوده است.
اصرار قالیباف به استفاده فرهنگی از این فضا البته این پرسش را هم مطرح می‌کند که شهرداری پیشتر در مراکز فرهنگیش چه کار مثمرثمری انجام داده که حالا قرار است مجمتمعی به این عظمت محلی برای فعالیت‌های فرهنگی شهرداری شود. نگاهی به فرهنگسراها، سراهای محله، سالن‌های نمایش و دیگر مراکز فرهنگی شهرداری می‌تواند پاسخی روشن به این پرسش ارائه کند؛ فضاهایی اغلب خالی، یا پر شده از برنامه‌هایی که کمتر مخاطبی را به خود جلب می‌کند.
شهرداری به جای رویکرد حمایتی از فعالیت‌های فرهنگی شهروندان و هنرمندان شهر نگاهی هدایتی به آنها داشته است. علاوه بر اینکه در برخی موارد شهرداری از رویدادهای فرهنگی انتظار کسب درآمد دارد، در حالیکه کارکرد فرهنگی شهرداری‌ها گسترش رایگان رویدادهای فرهنگی در شهر است. صرف صدها میلیارد تومان برای ساخت پردیس‌های سینمایی یا ساخت سالن‌های تئاتری که بدون استفاده مانده‌اند از فعالیت‌های فرهنگی تبلیغاتی شهرداری است.
به نظر می‌رسد تا زمانی که شهرداری تهران مجوز به دست آوردن درآمدی نزدیک به ۱۲ هزار میلیارد تومان از فروش تراکم و تغییر کاربری دارد هزینه‌کردن ده‌ها میلیارد تومان برای یک پروژه نمایشی کار ساده‌ای است و در عین حال کنارگذاشتن صرفه و صلاح شهر و توان درآمدزایی پروژه‌ها از آن هم ساده‌تر خواهد بود.
در همین راستا پلازای ولیعصر که ساخت آن هزینه زیادی بردوش تهران گذاشته هم باید فایده‌ای برای شهر داشته باشد. اگر قرار است شهرداری نگاه اقتصادی به این پروژه نداشته باشد، ساماندهی دستفروشان مترو داخل این پلازا و استفاده از این ظرفیت برای ایجاد شغل شاید کمترین بهره‌ای باشد که تهران می‌تواند از زیر و روشدن چهره یکی از میدان‌های تاریخیش ببرد.
مهم نیست که شهرداری تلاش می‌کند با خرج کردن از اعتقادات مردم و نام مذهبی به میدان، انتقاد از خود را ایستادن در برابر اعتقادات مذهبی مردم نمایش بدهد، در انتهای روز چیزی که همه هر روز خواهند دید، میدان زیبایی است که به گودالی عظیم و مجلل تبدیل شده است.