حکایتی که گوش شنوا می‌خواهد
سه شنبه ۲۷ بهمن ماه، جمعی از کارکنان شرکت معدن البرز به نمایندگی از سوی معدن‌چیان معادن این شرکت در خیابان پاستور مقابل نهاد ریاست جمهور برای ارائه مطالبات خود تجمع کردند. این افراد خواستار رسیدگی به وضعیت شرکت پس از واگذاری در راستای اصل ۴۴ هستند، این در حالی است که بنابه گفته آنها، تاکنون هیچ پاسخ قانع کننده ای از سوی مسئولان نهادریاست جمهوری به آنها ارائه نشده است. این روزها از عمق معادن شرکت البرز شرقی به‌عنوان تأمین‌کننده بخش عظیمی از زغال‌سنگ کشور، صدای خوشی به گوش نمی‌رسد و مشکلات معدن‌چیان به روی زمین آمده است. مشکلاتی که در گزارش زیر به آنها پرداخته شده است.
البرز شرقی را شاید بتوان یکی از کهن‌ترین و درعین‌حال بزرگ‌ترین مجموعه‌های تولید زغال‌سنگ و سوخت موردنیاز برای صنایع ذوب‌آهن و یا فولاد کشور دانست مجموعه‌ای که تولیداتش سال‌هاست به کمک اصفهانی‌ها می‌آید تا تن سخت آهن را ملایم کنند و از آن چرخ صنعت بسازند اما این روزها چرخی که در البرز شرقی باید بچرخد، مدت‌هاست از کوک خارج‌شده است تا جایی که امروز کارگرانش تیتر رسانه‌های محلی استان سمنان هستند.
کارگران این مجموعه اما یکی از سخت‌ترین مشاغل را پیشه کرده‌اند و تا به امروز کمترین توجهات را از سوی مسئولان شاهد بوده‌اند تا جایی که دیگر دست از کار کشیدنشان در یک سال از تعداد انگشتان دودست هم بیشتر شد اما برای پرداختن به مشکلات کارگران این مجموعه اعم از دریافت نکردن حقوق و معوقات تا بیمه ، ابتدا باید به معرفی این مجموعه بپردازیم.
معرفی مجموعه معدنی البرز شرقی
البرز شرقی تحت عنوان سازمان معدنی منطقه شاهرود، دامغان برای نخستین بار در سال ۴۸ نام خود را بر سر زبان‌ها انداخت . زمانی که برای نخستین بار اکتشاف در کوه‌های جنوب شرقی شاهرود و شمال غربی دامغان توجه مسئولان را به خود جلب کرد و پس از بررسی‌های فراوان درنهایت البرز شرقی در سال۵۶ از دل همان سازمان منطقه‌ای شاهرود، دامغان، سر برآورد.
شرکتی که امروز و تا پیش از بحران مالی سال‌های اخیر معادن منطقه طزره در جنوبی‌ترین نقطه شاهرود و هم‌مرز با شهرستان دامغان را به رامیان در استان گلستان به طول بیش از ۳۰۰کیلومتر، متصل می‌کرد و زغال‌سنگ موردنیاز صنایع ذوب کشور را از دل کوه‌های دامنه جنوبی البرز بیرون می‌کشید.
البرز شرقی چهار بخش عمده را در دل خود جای‌داده است، منطقه‌ای زغال خیز به نام «تخت» که از ستاد این مجموعه واقع در شاهرود ۱۷۰کیلومتر فاصله دارد و در دل جنگل اولنگ، شاهرود را به رامیان در استان گلستان متصل می‌سازد و از این منطقه معدنی بالغ‌بر ۲۶۰کارگر، سرکارگر، مهندس، مدیر و مسئول ارتزاق می‌کنند همچنین دومین منطقه، رضی در فاصله ۹۵ کیلومتری ستاد مرکزی شرکت و ۳۰ کیلومتری شهرستان رامیان از توابع استان گلستان نام دارد که جزو محدوده زغال خیز اولنگ محسوب شده و از سال۶۰مراحل شناسایی و اکتشاف آن آغاز و در سال ۶۸ عملیات استخراج زغال‌سنگ آن آغازشده است.
معدن طزره دامغان سومین منطقه از این مجموعه و شاید معروف‌ترین آنها است که تونل مادر آن در سال ۵۲ حفر و توان تولید سالانه ۳۵هزار تن زغال‌سنگ را دارد، و درنهایت کارخانه زغال شویی البرز شرقی است که از سال ۵۲ در زمینی به مساحت حدود یک هزار مترمربع احداث و فعالیت خود را آغاز کرده و با توان تولید ۱۰۰ تن کنسانتره زغال‌سنگ در ساعت، تنها واحد تولید زغال‌سنگ کنسانتره در منطقه است.
مشکلات البرز شرقی از کجا آغاز شد
برای رسیدن به پاسخ این سؤال که مشکلات البرز شرقی از کجا آغازشده است با محمدعلی قرایی کارشناس اقتصاد و مطلع در مسائل البرز شرقی به گفتگو نشستیم؛ وی ریشه بسیاری از مشکلات این شرکت را تحریم‌ها و کاهش تولید کارخانه ذوب‌آهن اصفهان می‌داند و می‌گوید: باوجود شرایط اقتصادی پدید آمده از اوایل سال۸۶، ذوب‌آهن اصفهان نیز مانند برخی دیگر از کارخانه‌های تولیدی کشور با مشکل کاهش تولید روبرو شد و ازاین‌روی کاهش خرید مواد اولیه را در دستور کار قرار داد تا تولیدات البرز شرقی با بحران بازار روبرو شود.
این کارشناس اقتصادی ادامه می‌دهد: از زمانی که طرف اصفهانی ماجرا به البرز شرقی اعلام داشت که مواد اولیه موردنیاز ذوب‌آهن این شهر دچار مازاد انبارشده است و دیگر زغال‌سنگ تولیدی را نمی‌خواهد، این مجموعه با مشکلات عدیده‌ای روبرو شد که امروز و پس از گذشت هشت سال عواقب آن مشهود و مشکل ساز است .
قرایی در پاسخ به این سؤال که آیا شرکت دیگری در کشور خریدار محصولات تولیدی البرز شرقی نبود، ادامه داد: ۹۵درصد تولیدات البرز شرقی به اصفهان صادر می‌شود و زمانی که طرف اصفهانی دپوی مواد اولیه را در انبارهایش مشاهده کرد، دیگر تولیدات البرز شرقی را نخرید و این آغازی شد بر ماجرای عجیب‌وغریب البرز شرقی.
ماجرای واگذاری البرز شرقی چه بود؟
زمانی که البرز شرقی با مشکلات و بحران‌های مالی ازجمله کاهش خرید شرکت ذوب‌آهن اصفهان و عدم توانایی در پرداخت حقوق کارکنان روبرو شد مسئولان استانی و شهرستانی، سه‌راه پیش روی خود دیدند؛ نخست افزایش سرمایه این شرکت و خروج از بحران مقطعی، دوم انحلال این شرکت و اتمام همه‌چیز و راه سوم واگذاری البرز شرقی به بخش خصوصی که درنهایت راه سوم انتخاب شد اما مشکل کار اینجا بود که این واگذاری درنهایت معکوس جواب داد و خود، مزید مشکلات شد.
مدیرعامل البرز شرقی درباره این واگذاری هم‌زمان با یازدهم بهمن‌ماه۹۴، گفت: زمانی که مسئولان به فکر واگذاری این شرکت بودند، زیان انباشته البرز شرقی از سرمایه آورده آن بیشتر بود که می‌بایست طبق اصل۱۴۱قانون، شرکت یا منحل می‌شد و یا افزایش سرمایه می‌داد که متأسفانه مسئولان در عین ناباوری راه سوم، تحت عنوان واگذاری را در پیش گرفتند.
حسین ربیع نژاد آغاز فعالیت زغال‌سنگ در شرق رشته‌کوه البرز را مربوط به سال ۴۹ و همراه با فعالیت‌های اکتشافی برشمرد و بابیان این‌که نخستین واگذاری‌ها از سال ۸۲ آغازشده است، خاطر‌نشان کرد: با ادامه این روند تا سال ۸۹، نیمی از فعالیت در اختیار بخش خصوصی قرار گرفت، ۴۰ درصد را شرکت‌های پیمانکار وابسته و ۱۰ درصد باقی‌مانده را نیز نیروهای شرکت انجام می‌دادند همچنین با ابلاغ دستور‌العمل معاون اول رئیس‌جمهور وقت در سال ۸۹ مبنی بر لغو قرارداد پیمانکاران، هزار و ۱۰۰ نفر به‌صورت نیروهای قراردادی به بدنه شرکت اضافه شدند.
واگذاری البرز شرقی به شهرداری آخرین گام بود
مدیرعامل البرز شرقی به آخرین مرحله واگذاری این شرکت نیز اشاره کرد و گفت: دست‌آخر ۹۵ درصد از سهام معادن این شرکت در سال ۹۳ به ذوب‌آهن اصفهان واگذار و پنج درصد باقی‌مانده نیز طبق قانون، بجای سهام عدالت به‌صورت سهام ترجیحی به کارگران و کارکنان شرکت تعلق گرفت، همچنین در مرحله بعد این واگذاری نیز زمین شرکت هم به مزایده گذاشته و درنهایت شهرداری شاهرود برنده آن شد.
ایراد واگذاری البرز شرقی کجا بود؟
همان‌طور که مدیرعامل البرز شرقی با مهر مطرح کرد، این مجموعه طی چند مرحله واگذار شد اما سؤال اساسی این است که درنهایت ایراد کار واگذاری کجا بود که مشکلات پیاپی بر سر این واحد تولیدی فروریختند.
در ابتدا باید گفت پیش از واگذاری البرز شرقی به شهرداری طی جلسه‌ای با حضور طرفین مقرر شد تا فهرستی از اموال غیرمنقول مجموعه البرز شرقی برای ارائه به شهرداری تنظیم شود اما لیست ۵۰۰ صفحه‌ای اموال البرز شرقی، چیزی نبود که بتوان آن را ظرف مدت یک هفته تنظیم و آماده کرد لذا کارشناسان این مجموعه در همین مدت کم ایرادهای بسیاری بر قیمت پیشنهادی ابتدایی سازمان خصوصی‌سازی، وارد دانسته و به قول ربیع نژاد مدیرعامل این مجموعه، به قیمت پیشنهادی اعتراض کردند.
درنهایت سازمان خصوصی‌سازی کشور پس از بررسی شکایت البرز شرقی در روز چهارم خردادماه۹۳، قیمت موردنظر را اصلاح و آگهی مزایده البرز شرقی را با بهای ۵۱میلیارد و ۵۰۲میلیون تومان منتشر می‌سازد.
واگذاری یعنی حرکت به ورطه نابودی
دست از کار کشیدن کارکنان البرز شرقی این روزها آن‌قدر تکرار شده که تجمع دهم بهمن‌ماه کارکنان این مجموعه به‌واقع مشخص نیست چندمین گردهمایی اعتراضی کارکنان این مجموعه است اما نکته مشخص دراین‌بین، حرف واحد همه کارکنان درباره تضییع حقوق، دریافت نکردن معوقات، پنج درصد سهام عدالت و اوضاع بد مالی است هرچند بسیاری از این کارکنان واگذاری به بخش خصوصی را نیز غیرقانونی و مزید مشکلات می‌دانند.
همان‌طور که احمدرضا حسام جبلی، نماینده خانواده شهدا و ایثارگران مجموعه البرز شرقی در گفتگو با خبرنگاران مورخ یکم آبان ماه۹۴،در مورد واگذاری مجموعه، گفت: از مسئولان قضائی، سازمان بازرسی کل کشور و نهادهای نظارتی و امنیتی تقاضا داریم در سالی که از سوی مقام معظم رهبری، همدلی و هم‌زبانی دولت و ملت نام‌گذاری شده، حرف دل ما را شنیده و در راستای تحقق فرمایشات معظم له، تدبیری برای تزریق امید به دل کارگران زحمت‌کش معادن این شرکت بیندیشند.
مشکلات دریافت حقوق کمرشکن است
شنیدن روایت کارگران و کارکنان معادن البرز شرقی درباره مشکلاتشان خالی از لطف نیست، حسین بای یکی از کارکنان البرز شرقی و زاده آزادشهر است که در معدن طزره کار می‌کند و درباره مشکلات معیشتی خود و همکارانش می‌گوید: بسیاری از ما، سه ماه به سه ماه حقوق نمی‌گیریم و همچنان از تابستان مطالبات پرداخت‌نشده داریم و دراین‌بین مسئولان به دادمان نمی‌رسند.
وی ادامه می‌دهد: حقوق ما را برای سه ماه پرداخت نمی‌کنند و در ماه بعد یک ماه از معوقات ما واریز می‌شود و درنهایت سه ماه دیگر باید منتظر بمانیم این رویه‌ای است که از ۱۴ ماه پیش برای من و همکارانم آغازشده و تاکنون ادامه دارد البته برخی دیگر از کارگران باسابقه در این معدن هستند که دریافت نکردن حقوق و مطالباتشان به بیست ماه نیز می‌رسد و شاید در طول این مدت تنها چهار ماه را دریافت کرده‌اند.
علیرضا، دیگر کارگر معدن طزره به جو نامناسبت کاری در مجموعه معادن اشاره می‌کند و می‌گوید: دودسته کارگر در اینجا وجود دارد پیمانی و قراردادی که بین این دودسته کارگر تفاوت‌های بسیاری می‌گذارند برخی از آنها با سفارش قراردادی شده‌اند و حتی باوجود نیمی از کار سایرین، حقوق بیشتری دریافت می‌کنند و من امروز با چهار سال سابقه کار، تمامی حقوقم به ۹۰۰هزار تومان نمی‌رسد حال خود شما باشید جلوی همسر و بچه‌هایتان چه می‌توانید بگوئید؟
سهام عدالت بی عدالتی آورد
دیگر کارگر معدن طزره که می‌گوید ۱۸سال سابقه کار دارد درباره مشکلات البرز شرقی گفت: این مجموعه مشکل مدیریتی دارد و از سوی دیگر هرکس در شهرستان آمد، از البرز شرقی برای خود پلی ساخت و دست‌آخر من هنوز در انتهای تونل مادر در عمق ۹۰متری از سطح زمین باید گرد زغال در ریه میهمان سازم و هر چهل روز به پزشک مراجعه کنم تا درنهایت روزی ریه خود را از دست بدهم.
کارگران باید صبر کنند
از سوی دیگر اعتراضات کارگران البرز شرقی در سه شهرستان مینودشت، دامغان و شاهرود همواره با پادرمیانی مسئولان ختم شده است و در آخرین نمونه پیش از ظهر یکشنبه، دهم بهمن‌ماه۹۴، ناصر مجد فرماندار دامغان در سالن تأمین اجتماعی این شهرستان به میان کارگران رفت و از آنها خواست تا با صبر و حوصله بیشتر به انتظار رفع مشکلات باشند.
تلاش مسئولان برای رفع مشکل البرز شرقی
استاندار سمنان اما در واکنش به ماجرای البرز شرقی تا کنون موضع خاصی نگرفته است. خباز در پاسخی کوتاه به خبرنگار مهر گفت: مسئولان برای رفع مشکل البرز شرقی در حال تلاش هستند و امیدواریم این موضوع به زودی مرتفع شود.
محمدرضاخباز درباره این موضوع که کارگران البرز شرقی تا چه زمان می بایست منتظر رفع مشکلات باشند، ابراز داشت: امیدواریم هرچه زودتر این ماجرا حل شود.
سرنوشت شرکتی که زمانی افتخار شرق کشور بود
یک هزار کارگر در بخش دولتی و یک هزار و ۵۰۰کارگر در معادن واگذارشده به بخش خصوصی در مجموعه البرز شرقی شاهرود کار می‌کنند شرکتی که قدمتش به بیش از ۶۰سال می‌رسد و با ظرفیت تولید ۲۵۰هزار تن زغال‌سنگ در سال، یکی از افتخارات سال‌های دور شرق کشور و استان سمنان محسوب می‌شد اما امروز از این غول تولید زغال‌سنگ شمال شرق کشور، جز کلاف سردرگم مشکلات که مسئولان مدام آن را با وارسی‌های اشتباه، حل نشدنی می‌کنند، نمانده است.
این کلاف سردرگم مشکلات، نگرانی‌های بسیاری را در شهرستان شاهرود به وجود آورده است و دراین‌بین مسئولان که نمی‌خواهند بیش از دو هزار نفر شغل خود را از دست بدهند و مشکلات و تبعات اجتماعی این مقوله، گریبان گیر شهر و دیارمان شود، در تکاپوی رفع معضلات هستند اما به نظر می‌رسد در گذاشتن جای پایشان دچار تردید هستند . امروزه بارش مشکلات بر سر البرز شرقی باعث شده تا مسئولان رد پای خودشان را نیز در این موضوع گم کنند و این مقوله بحران را دامن می‌زد.